🍉چکیده ای در مورد جشن #شب #یلدا

شب یلدا یا شب #چله یکی از کهن‌ترین جشن های ایرانیان(اقوام آریایی و برخی اقوام هندواروپایی) است.
قدمت این‌ جشن احتمالا به بیش از ۳ هزار سال پیش می‌رسد و هنوز این‌ جشن نزد ایرانیان و برخی از اقوام ایرانی و غیر ایرانی در خارج از ایران نظیر ترکیه، افغانستان، ترکمنستان، تاجیکستان، جمهوری آذربایجان و غیره برپا می‌شود.

اقوام آریایی بر این باور بوده‌اند که پس از یک شب طولانی، تاریک و سرد؛ با طلوع خورشید و زایش مهر همواره تاریکی شکست می‌خورد و روشنایی بر آن پیروز می‌شود. با اینکه به ابزارهای اندازه‌گیری دقیق دسترسی نداشتند، ولی از تفاوت اندک این شب و ویژه بودن این شب نسبت به شب‌های قبل و بعد آن آگاهی داشته‌اند.(انقلاب زمستانی)
در آیین مهرپرستی(که بعدا منشا میترائیسم روم شد) که میترا بین اقوام آریایی بزرگترین ایزد بوده است، نخستین روز زمستان به نام "خور روز" یا "خورشید روز" و روز تولد ایزد میترا نماد پاکی و نخستین روز سال نو به شمار می‌آمده است. به گفته ابوریحان بیرونی مبدا سال‌شماری تقویم کهن سیستانی، از آغاز زمستان بوده است. 

یلدا یعنی زایش ، در قدیم گاهشمار باستانی در بین کشاورزان تقسیم‌بندی چهل داشته‌است. گرامی داشت و جشن شب یلدا بعدا از این دوران هم در سال ۵۰۲ قبل از میلاد در دوره داریوش بزرگ به تقویم رسمی ایران راه یافت.

اقوام آریایی خصوصا در محدوده‌ی زاگرس در زمان های قدیم به دلیل تجربه، به گذر فصول و تضادهای طبیعی در طول سال آگاهی داشتند. آنها کار و فعالیت خود را با چرخش خورشید و تغییر فصل انجام می‌دادند.

آنها متوجه شدند که در برخی فصول روزها بسیار طولانی است و در نتیجه در آن روزها می‌توانستند از نور بیشتری استفاده کنند. این عقیده پدید آمد که نور و درخشندگی خورشید نماد خوبی و همبستگی است، و اینکه با تاریکی شب در نبرد است. مردم باستان از جمله آریایی ها و هند و اروپایی ها دریافتند که کوتاه ترین روزها، آخرین روزهای پاییز و اولین شب زمستان است.  و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج طولانی تر و شب ها کوتاه تر می شوند. پس این شب را شب زادروز خورشید (مهر) نامیدند و آن را آغاز سال خود می‌دانستند.

غذا نقش اصلی را در شکل امروزی جشن ها ایفا می‌کند. در بیشتر نقاط ایران خانواده‌ها و خویشان دور هم جمع می شوند و از یک شام خوب لذت می برند, در واقع این‌ جشن با یک شام مفصل تازه شروع می‌شود. طیف گسترده‌ای از میوه‌ها و شیرینی‌هایی که مخصوص این شب تهیه شده یا نگهداری می‌شوند سرو می‌شوند. غذاهای رایج در این جشن عبارتند از هندوانه، انار، آجیل و میوه های خشک. این اقلام و موارد دیگر معمولا روی کرسی قرار می‌گیرند که مردم دور آن می نشینند.
بعد از شام، افراد مسن‌تر با گفتن قصه‌ها و حکایات دیگران را سرگرم می‌کنند. یکی دیگر از سرگرمی های مورد علاقه و رایج شب چله شعر خوانی از روی دیوان حافظ یا شاهنامه خوانی است. داستان‌گویی و جوک گفتن و در برخی نقاط رقصیدن نیز از آداب این شب است. قبل از اختراع و رواج برق، تزیین و نورپردازی خانه و حیاط با شمع نیز بخشی از سنت بود، اما کمتر کسی این سنت را ادامه داده است. سنت دیگر که برخی ان را در این شب انجام می‌داده و یا هنوز هم انجام‌ می‌دهند، دادن خشکبار و آجیل و هدیه دادن به خانواده و دوستان مخصوصاً به عروس‌ها، با پارچه توری است.

• بخشی از نیویورک تایمز:

در شب یلدا، جشن انقلاب زمستانی ایرانیان، بزرگان به نوبت از کتاب شعر حافظ می‌خوانند و دوبیتی های قافیه را نوعی فال گیری تعبیر می‌کنند. خانواده‌های آن‌ها در زیر نور شمع گوش می‌دهند و داستان می‌گویند، آواز می‌خوانند، می‌خندند و خانه را پر از نور و گرما می‌کنند در حالی که در اطراف کرسی جمع شده‌اند تا از سینی‌هایی از خوشه‌های انار ترک‌خورده، کاسه‌های درخشان دانه‌های قرمز یاقوتی و برش‌های هندوانه خنک و ترد بخورند.
خانواده‌ها معمولاً از خورش‌های محلی، غذاهای برنجی، آش - سوپ‌های غلیظ و مقوی ایرانی - و به‌ویژه غذاهای انار مانند خورش مرغ ناردونی، خورش فسنجون و آش انار، آش بادام کوهی می‌خورند.
این پیروزی نور و نیکی بر نیروهای تاریکی بیش از ۵۰۰۰ سال است که توسط ایرانیان جشن گرفته شده است.

برخی کارشناسان هم قدمت این‌ جشن را به قبل از مهرپرستی و بیش از ۸ هزار سال قبل می‌دانند و منشاش را کشاورزی می‌دانند. یکی از نقاط پدید آمدن کشاورزی همین زاگرس که بخشی از هلال حاصل‌خیز است، بوده است.

مشخصا این جشن بسیار کهن است و احتمالا سه منشا دینی، نجومی و یا کشاورزی دارد، و خوب است که آن را هر سال برگزار کنیم چون ماهیتی شاد و انگیزه بخش دارد و باعث هرچه بیشتر محکم شدن روابط می‌شود یک دورهمی دلپذیر

گردآوری : سام آریامنش

بن‌مایه‌ها :

Nyt
En wikipedia

همچنین بخوانید :

بررسی طولانی‌ترین شب سال از نگاه علم نجوم
جزئیات نجومی بلندترین شب سال