کانال محمد امین مروتی

دوستی سیمین و جلال

رمان سووشون را یک‌بار وقتی خیلی جوان بودم خواندم، یک بار همین ماه پیش. اوّل‌بار نگاه پایین به بالای «زری» و انفعالش در برابر همسرش «یوسف» در نظرم ناخوب آمد، اذیتم کرد و نگذاشت از خواندن رمان لذّتی خالص ببرم. مدتی پیش دوباره خواندمش؛ نقطه‌‌های قوّت داستان بیشتر چشمم را گرفت و دلم را نرم کرد. حالا قصد ندارم از سووشون و اهمیتش بگویم، دیگران گفته‌اند، خوب هم گفته‌اند و مکرّر نمی‌کنم.
می‌خواهم از سیمین بگویم و سیطرۀ معنوی جلال بر او که اثرش را در سووشون هم که به گمانم برترین و پخته‌ترین رمان اوست گذارده. در واقع «زریِ» داستان ته‌چهرۀ سیمین را دارد و «یوسف» رنگ‌ و رگ جلال را.

سیمین زنی ادیب و دارای اندیشه است، فرنگ‌رفته و تحصیل‌کرده است، نویسنده است، و این‌ها کم نبوده آن هم در دوره‌ای که اغلب زنان بی‌سواد و چشم‌وگوش‌بسته بوده‌اند؛ ولی نامه‌های سیمین به جلال را که می‌خوانیم پر است از نگاه پایین به بالا و خودزنی‌های شگفت‌آور! بله، سیمین و جلال یکدیگر را دوست داشته‌اند، رنج دوری و دلتنگی هم لابد شعله‌ورترشان کرده بوده ولی من هم غالبا اینقدرم عقل و کفایت باشد که دل‌جویی‌ها و قربان‌رفتن‌های معشوقانه را با آنچه رفتار خود‌کم‌بینانه می‌دانیم فرق بگذارم. چند نمونه را بخوانیم:

«جلال عزیز، کاغذ اخیرت پدرم را درآورد... مگر من به قول شیرازی‌ها گل هُم‌هُم هستم که از دوری‌ام این‌طور عمر عزیز و جوانی خودت را تباه می‌کنی؟
یوسف گم گشته باز آید به کنعان غم مخور... و تو یوسف منی نه من سیاه‌سوختۀ بدبخت. مگر من چه تحفۀ نطنزی هستم و بودم...»
(ص۷۱، نامه سیمین به جلال، ۱۰ مهر ۱۳۳۱)

«من به علّت دوران کودکی مرفّه و شادی که داشته‌ام و پدرومادر روشنفکر و هنرمند ذاتا آدم شادی هستم که تو آن را به ولخندی تعبیر می‌کنی. ریشه‌های گنده‌گوزی‌های مرا در دوران کودکی‌ام جست‌وجو کن. صفات بدتر از این‌ها هم دارم که یا متوجّه نشده‌ای و یا زیرسبیلی رد کرده‌ای. یکی عدم آگاهی سیاسی است. من همیشه یک خرِ تحصیل‌کرده بوده‌ام و به تو که رسیدم چشم‌وگوشم را باز کردی... تا حدّی هم خاله‌زنکم و از غیبت کردن و ادای دیگران را درآوردن و دیگران را دست‌انداختن خوشم می‌آید...»
(ص ۱۳۲، نامه سیمین به جلال، ۱۱ آبان ۱۳۳۱)

«من زیبایی تو را ندارم. مرگ من راست بگو تو هم از من لذّت می‌بری؟ یا فقط چون در من مواردی قابل دوست‌داشتن هست، لذّت جسمی را فدای لذّت روحی کرده‌ای؟...
تو خواهان سلطۀ من هستی اما من ترجیح می‌دهم که تو بر من سلطه داشته باشی. من دلم می‌خواهد تو به من امر بدهی و لذّت می‌برم که از تو اطاعت کنم. دلم می‌خواهد رفتار تو رفتار یک مرد با زن جوان‌تر از خودش باشد نه با یک زن مسن‌تر از خودش... راستش دلم می‌خواهد تو مرا گول بزنی. دلم نمی‌خواهد تو مرا یک مرد تلقّی بکنی...»
(ص ۱۶۰ و ۱۶۱، نامه سیمین به جلال، ۲۷ آبان ۱۳۳۱)

«و اما از نظر عقدۀ حقارت در من، خوب حدس زده‌ای. این مطلب راست است... در شیراز سفیدی نعمت بزرگی بود. کم‌کم از بزرگ‌ترها به گوشمان خورده بود که بچه‌های آقای دکتر (پدر سیمین) همه سیاه‌سوخته‌اند... در من به اصطلاح این عقده بود که سیاهم. تهران که آمدم وضع بهتر شد ولی باز گاهی توی کوچه مردها مرا سوسکی صدا می‌کردند و من هم دلم می‌گرفت. شاید محرّک من در تحصیل یکی همین امر بوده است... می‌دانی زن، آخرش زن است. از تملّق و چاپلوسی خوشش می‌آید. وقتی من می‌دیدم مثلا سفیدی مهین و پروین آنقدر قابل توجّه است و ما را سوسکی می‌دانند، حسودی‌ام می‌شد...»
(ص ۱۹۲، نامه سیمین به جلال، ۱۹ آذر ۱۳۳۱)

راستش از خواندن نامه‌ها قلبم فشرده شد، ولی نکته‌ای مهم نیز در نظرم آمد؛ اعتماد زنی چون سیمین به جلال. اعتمادی عمیق که موجب شده این‌طور بی‌باک خودش را بیرون بریزد، عریان شود و زخم‌های روحش را به او نشان بدهد. به او که در نامه‌هایش مدام سیمین را به خاطر قابلیت‌هایش می‌ستاید و در نویسندگی مشوّق و راهنمایش است. دوستی که مشفقانه از او می‌خواهد بخواند و بنویسد، بگردد و تجربه بیندوزد و زندگی کند.
می‌توان در درنگی دوباره به این نتیجه هم رسید که جلال تندمزاجِ عصبی دوست سیمین بوده. یک دوست معتمد.

منبع:
نامه‌های سیمین دانشور و جلال آل احمد، کتاب اول، نامه‌های دانشور به آل احمد در سفر آمریکای دانشور، تدوین و تنظیم مسعود جعفری، انتشارات نیلوفر ۱۳۸۳.

@atefeh_tayyeh

1.1K viewsAmin, 12:08