Kitob...

Uch söz bilan öz ta'rifingizni bildiring...


Xolida Raxmatullayevna

MEN O'QIB TUGATGAN KITOB


“КИТОБ ЎҒРИСИ”
Thief by Markus Zusa
1888-1889 йилларда Гитлернинг онаси Клара Гитлер сал бўлмаса ҳомиласини олдириб ташлатмоқчи бўлган экан. Аммо фикридан қайтиб яқин келажакда дунёни остин-устун қиладиган ўғлини дунёга келтирган эди. Шу кунгача учта боласини тупроққа бериб, юрак олдириб қўйган 30 яшар она яна нима қилсин. Вақти келиб шу мурғак чақалоқ – Биринчи рақамли фашистга айланишини она етти ухлаб тушида ҳам кўрмагандир ахир.
Шундай иборалар кўп айтилади: Агар ўшанда Гитлер туғилмаганида эди... агар Наполеон қўшини Москвага бормаганида эди... агар Амир Темур қаҳратон қишда Хитой сафарига отланмаганида эди... Тарих дафтарларида бунақа агар, агарлар жуда кўп. Бироқ биз битта буюк ҳақиқатни ҳисобга олмаган бўламиз. Бу муқаррарлик қонуни яъни Худонинг иродасидир! Юқорида санаган эҳтимолларимиз аслида бўлиши керак бўлган фожиалар, воқеалар, тақдир битиклари эди. Тақдирга қарши ҳеч ким қарши чиқа олмаган, чиқа олмайди ҳам.
Шекспир айтганидек, “ҳаёт бу – театр, одамлар эса унда актёрлардир”. Гитлер, Сталин ва Ленинлар, Наполеон, Амир Темур ва Чингизхонлар, ҳатто замонамиздаги Ким Чен Ин ва Мадуролар, Аркадағ ва Лукашенколар, Путин ва Жорж Бушлар ҳам ўзига юклатилган ёвузлик ролини аъло даражада бажарган ва бажараётган ҳаёт актёрларидирлар. Қайсидир олим айтганидек, “биз аслида тақдирнинг олдиндан ёзиб қўйилган сценарийси асосида турли даврлар ичра ўз ролимизни ўйнаб, яшаётгандекмиз...”
Шуларнинг ичида Иккинчи жаҳон уруши энг даҳшатли оқ-қора кинолента бўлиб тарихда қолди. Маркес айтганидек: “Такаббурлик ва шон-шуҳрат билан ҳам меҳр қозониш мумкин экан”. Биринчи жаҳон урушида ефрейтор бўлиб қон тўккан бу паканага Худо томонидан юксак нотиқлик иқтидори юқтирилган эканки, ХХ аср бошида немисларнинг мафкурасиз бўм-бўш каллаларига ўз Манифести (“Майн Кампф”)ни зич қилиб қуйиб чиқди. Оқибатини эса биласиз.... Минг йиллик рейх, свастикали байроқ, Олий ирқ, Яҳудийлар қирғини, Освенцим, дунёга давогарлик, 50 миллион ўлим ва Нюрнберг суди...
“Китоб ўғриси” ана шу 6 йиллик қўрқинчли замоннинг кичик солномаси, кичкинагина драмасидир. Унинг муаллифи қандай муваффақият қозонди деб сўрашса ҳазил тариқасида, шундай жавоб берардим: “Ёзувчи ҳам Гитлер туғилган Австрияда туғилган-ку. Балки шунинг учун Гитлерга қарши дунёнинг энг гўзал романини ёзгандир” дердим. Албатта бу ҳазил... Аммо бир факт бор: Маркус Зусак Иккинчи жаҳон урушини умуман кўрмаган! У уруш тугаганидан 30 йил ўтиб дунёга келган. Лекин нима бўлганда ҳам унга Лизел ҳақидаги “рангли роман”ни ёзиш бахти насиб этган экан.
Зусак бу романи билан “Майн Кампф”ни адабий рингга чорлади ва уни аёвсиз жангда нокаутга учратди.
Гарчи ўз романида яҳудий Максни Фюрер билан хаёлий рингда уруштириб, ютқаздирган бўлса-да, романтик-реалист сифатида унинг қасосини олиб берди. Бироқ ёзувчи роман сюжетида жим туради. Унинг борлиги ҳатто сезилмайди ҳам. Бу қиссани Зусакнинг ўрнига бутунлай ўзгача ва ғаройиб бир “эртакчи” сўзлаб беради:
“Дунёда бир-бирига ўхшамайдиган бир миллиард ёки шунга яқинроқ ранглар бор...
Шахсан менга шоколад рангли осмон ёқади. Қоп-қора шоколад рангидаги осмон жону дилим...”
Бу ҳикоячини ким деб ўйлайсиз. Ўша ўғри қиз – Лизелми ёки яҳудий муштумзўр Максми? Йўқ албатта! Бу эртакчи рангларга қизиқувчи – Ажал яъни Ўлим фариштасидир!
Шу пайтга қадар жуда кўплаб бадиий асар ўқиб, турли-туман персонажларни кўрибману, бунақа ғаройиб қаҳрамонга дуч келаман деб сираям тасаввур қилмагандим. Ажални ровий ёки бош қаҳрамон қилиш ғоясини менимча Г.Уэллс, Бредбери ва Маркесдек буюк фантастлар ҳам ўйлаб топа олмасдилар. Китобни очишим билан ЎЛИМ ФАРИШТАСИ тилга кирди. Мен бошида буни ёзувчининг ҳазилими деб ўйлаб адашибман. Аслида бу М.Зусак сценарийси асосида немислар ва яхудийлар рол ижро этган, режиссёри Ажал бўлмиш кино экан.
Лизель қиёфасида мен 1940 йиллар китобхонини кўрдим. Ҳали телевизорлар мавжуд бўлмаган бу замонларда газеталар ва радиоаппаратлар кишиларнинг ёлғиз овунчоғига айланган бўлса-да, КИТОБнинг ўз юксак ўрни бўлган эди. Лизель Мемингер – ўқувчига китобларни ўғирлаб, уларни қутқарувчи Китоб фариштаси бўлиб намоён бўлади!