Amir Taheri امیر طاهری

پنجمین گزینه خودکشی است. در رمان خانم نفیسی این گزینه را با خودکشی دراماتیک آقای قمی، یکی از دانشجویان که پرشورترین مدافع انقلاب اسلامی بوده است، می‌بینیم. او است که با فریاد «به ما دروغ گفتند» خود را زنده‌زنده می‌سوزاند. خودکشی به‌عنوان گزینه در فیلم «طعم گیلاس» عباس کیارستمی نیز مطرح می‌شود.

ششمین گزینه یادآوری روشی است که ایرانیان در سخت‌ترین شرایط مثلا در دوران تسلط مغولان یا اعراب بدوی در نخستین سال‌های حکومتشان بر بخش‌هایی از فلات ایران، به کار می‌بردند: ایجاد حلقه‌های نیمه‌مخفی برای حفظ خویش‌ــ حفظ خویش در معنای فرهنگی آن. آذر پیش از پذیرفتن گزینه تبعید، این گزینه را می‌آزماید و یک کلاس درس مخفی برای چند تن از دانشجویان دختر در منزل خود تشکیل می‌دهد.

او کتاب‌هایی را انتخاب کرده است که قهرمانان زن در آن‌ها نقش مهمی دارند: «غرور و تعصب» از جین آستین (انگلیسی سده نوزدهم)، «دیزی میلر» و «جام زرین» هنری جیمز (آمریکایی سده بیستم)، «گتسبی بزرگ» از اف اسکات فیتزجرالد و «لولیتا» از نیکلاس نابوکف (بازهم آمریکایی سده بیستم).

کتاب‌های برگزیده آذر، قهرمان داستان، همگی از دید انقلابیون خمینی‌گرا مانند پارچه سرخی‌اند که گاوباز اسپانیولی در برابر گاو خشمگین تکان می‌دهد. حتی الیزابت بنت «غرور و تعصب» با همه زنجیرهای جامعه محافظه‌کار زمان خود، یک رگ شورشی دارد. مگی ورور و دیزی میلر، قهرمانان هنری جیمز، کابوس هر نوع کشیش یا ملا در هر دین و مذهبی‌اند. گتسبی بزرگ شیفته زنی است رام نشدنی و «لولیتا»ی نابوکف یک ساحره خردسال و ویرانگر زندگی پروفسور میانسال داستان.

آیا آذر این رمان‌ها و این قهرمانان زن را برای انداختن کک به تنبان آخوندها انتخاب کرده بود؟ آیا هدف فقط خشمگین کردن حکمرانان تازه‌پای ایران بود؟

پاسخ این پرسش‌ها برای ما معلوم نیست. اما اگر هدف ترسیم سیمای زن به‌عنوان یک انسان‌ تمام‌عیار، بالغ، عاقل، جایزالتصرف و مختار می‌بود، می‌شد الگوهای لازم را در ادبیات خودمان پیدا کرد، اما چنین کاری مستلزم پذیرفتن یک گزینه هفتم می‌بود: مبارزه با نظام خمینی‌گرا با تکیه بر هویت فرهنگی خودمان.

آذر با ظرافتی قابل‌تحسین نشان می‌دهد که بسیاری از به‌اصطلاح روشنفکران ما در آن زمان با تلقین حقارت و نفرت از خویش، بخش‌هایی از مردم ایران را با این تصور که ما می‌بایستی واردکننده فکر باشیم، فریفتند. یکی از شخصیت‌های رمان رئیس فستیوال فیلم فجر جمهوری اسلامی می‌شود. او اینگمار برگمن و تارکوفسکی را می‌پرستد و ژاک دریدا هم می‌خواند، اما فیلم‌ها را سانسور می‌کند. ائتلافی که خمینی را سر کار آورد، پر بود از کسانی که شیفته ژان پل سارتر، میشل فوکو، هربرت مارکوزه و البته مارکس، انگلس، لنین، مائو زدونگ و فیدل کاسترو بودند. البته چه‌گوارا را هم فراموش نکنیم که در دوران طاغوت، چهره محبوب تی‌شرت‌پوشان انقلابی به شمار می‌رفت.

برگردیم به گزینه هفتم، یعنی مبارزه برای برافکندن نظامی که دشمنی‌اش با ایران و ایرانیت، حتی با تمامی بشریت و نه فقط زنان، خیلی زود برای آذر و دانشجویانش آشکار شده است.

برای برافکندن، نیازمند یک پایگاه محکم هستید که اهرم خود را از آنجا به کار اندازید. آیا این پایگاه را می‌توان در دنیای خارج که برای اکثریت ایرانیان تصویری است انتزاعی، جستجو کرد؟ آیا اهرم موردنیاز را نیز می‌بایستی در فرهنگ و ادبیات دیگران بجوییم؟

قمی جوان، پرشورترین فدایی انقلاب که سرانجام با فریاد «به ما درغ گفتند» خودکشی کرد، هرگز فکر نکرد که خودش در نقش شنونده دروغ و باورکننده دروغ، در رقم زدن سرنوشتنش و سرنوشت یک ملت نقش داشته است. اگر فکر می‌کرد، شاید به هفتمین گزینه می‌رسید: تکیه بر فرهنگ و تمدنی که راستی‌اش در طی قرون و علی‌رغم بسیار فرازونشیب‌ها، تثبیت شده است.

برگردیم به جهان رمان‌ها. گزینه هفتم می‌توانست توجه آذر را به آنچه خودمان تولید کرده بودیم، جلب کند. با آغاز دوران مشروطیت در ایران در نخستین سال‌های سده بیستم، مسئله مقام زن‌ــ که در ادبیات کلاسیک ما همواره موردتوجه بود‌ــ پس از چند قرن بی‌توجهی، برای بعضی نویسندگان مطرح شد. آذر می‌توانست «فتنه» علی دشتی یا «زیبا»ی مطیع‌الدوله حجازی را در کنار کتاب‌های دلخواهش به انگلیسی بخواند. «شهرآشوب» حسینعلی مستعان، «یگانه» و «شعله» از جواد فاضل، «اجتماعی‌ها»از رحمت مصطفوی، «چشمه آب حیات» از حمزه سردادور، «تازیانه‌های بهشت» از ناصر خدایار، «موطلایی شهر ما» از صدرالدین الهی، «آقا» از درویش و «سووشون» از سیمین دانشور، همگی قهرمانان و ضدقهرمانان زنی را داشتند که می‌شد با قهرمانان و ضدقهرمانان جین آستین، هنری جیمز، اف‌اسکات فیتزجرالد و نیکلاس نابوکف مقایسه کرد.

@AmirTaheri4

👍36

1.76K viewsedited 13:58