📘#سفرنامه_ابودولف_در_ایران
✍#ولادیمر_مینورسکی
📝#ابوالفضل_طباطبایی

سفرنامه ابودلف در ایران / ولادیمر مینورسکی


سفرنامه ابودلف اثری است از جهانگرد سده چهارم هجری قمری. ابودلف در سفرنامه خود به شماری از ویژگی‌های مردم‌شناختی شهرهای ایران توجه داشته است.
#مسمربن_مهلهل، ابودلف، شاعر و جهانگردی عرب (ثعالبی, 3/352)، از طایفه خزرج است. زمان و مکان تولد و درگذشت او معلوم نیست، اما ‌تردیدی نیست که در سده چهارم قمری می‌زیسته است (دبا، ذیل ابودلف، 458). وی به چند کشور، از جمله ایران مسافرت کرده است. ابودلف از مغرب وارد ایران شده است و سفر خود را در خوزستان به اتمام رسیده است (وامقی، 35)؛ او از سال 331 تا 341 قمری، به مدت ده سال، به مسافرت در شهرهای ایران پرداخته است (افراسیاب‌پور، 164).
شماری از نویسندگان پس از ابودلف خزرجی ینبوعی به وی و سفرنامه‌اش پرداخته‌اند و از وی به عنوان فرد دانشمند علاقمند به کشف چیزهای جدید یاد می‌کنند. در کتابهایی مانند یتیمه‌الدهر ثعالبی (متوفی 429 قمری)، آثار البلاد و اخبار العباد قزوینی و معجم البلدان یاقوت، پیرامون او، سفرنامه و سفرهایش در جهان اسلام سخنانی به میان آمده است. در مورد ابودلف در کتابهای نویسندگان کهن، مقاله ابودلف آقای عنایت‌الله رضا در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی نوشته‌ای کامل است.
برخی از پژوهشگران بر این باورند که ابودلف دارای دو رساله است (دبا، 460). در رساله نخست، ابودلف به روایت سفر خود می‌پردازد. رساله دوم، دربرگیرنده مشاهدات وی و در ادامه رساله نخست است. ابودلف هدف از نگارش رساله‌ها، آموزنده و مفید بودن آن‌ها می‌داند تا بزرگان از آنها برخوردار گردند و وسیله‌ای باشد برای صاحبان عزت و شوکت و دیدگان کسانی را که از سیاحت روی زمین بازمانده‌اند، روشن سازد. رساله دوم که بیان فاخر و پرجذبه ابودلف، آنرا در ردیف آثار ادبی می‌نهد، پس از پایان سفرها و بر پایه به‌ یادمانده‌ها به نگارش درآمده‌ است (همو، 460و461؛ مینورسکی، 37و38).
او که گیاه‌شناس و معدن‌شناس است، در کنار توجه به این موضوعات به برخی آثار معماری روزگاران کهن، به ویژه آثار دوران هخامنشی و ساسانی پرداخته است و انعکاس این آثار معماری در نوشته‌های وی، سبب شگفتی اعراب و جغرافی‌نگاران سده‌های 4 و 5 قمری/ 10 و 11 میلادی گشت و آنان را بر آن داشت که در نوشته‌های خود به این آثار معماری نیز توجه کنند (دبا، 461). رساله ابودلف سرشار از مطالب نغز و ارزشمندی است که نمونه‌هایی از آن را کمتر می‌توان در نوشته‌های کهن هم‌عصر و یا پس از زمان او ملاحظه نمود؛ او در اثر خود داستان‌های شفاهی‌ای که سینه به سینه نقل شده‌اند و دربرگیرنده شگفتی‌های طبیعی, اطلاعات تاریخی، اقتصادی، جغرافیایی و فرهنگی می‌شوند، را در کنار دیده‌های خود قرار می‌دهد و به اثر خود جنبه‌ای مردم‌شناسانه می‌بخشد.
برخی از نویسندگان مانند مینورسکی، از ابودلف به عنوان نخستین نگارنده‌ای نام می‌برند که از جایگاه به بند کشیده شدن ضحاک در دماوند سخن می‌راند (همو)؛ ابودلف در مورد دماوند چنین می‌نویسد: در دنباوند (= دماوند) کوه بسیار مرتفع و عظیمی وجود دارد؛ زمستان و تابستان قله آن از برف پوشیده شده و مردم آنرا از گردنه همدان به چشم می‌بینند. برخی از عوام معتقدند سلیمان‌بن داوود, یکی از دیوان سرکش به‌نام صخرالمارد (= سنگ‌سرکش) را در آنجا زندانی نموده است و برخی دیگر عقیده دارند شاه فریدون, "بیوراسب" (=ضحاک) را در آنجا زندانی کرده است. دودی که از دهانه‌های غار این کوه بیرون می‌آید, در باور مردم، نفس بیوراسب است و آتشی که در این کوه نهفته است، آتش چشمان وی است و خرخر او نیز از غار شنیده می‌شود (مینورسکی، 77).ابودلف، شرح سفر خود را به صورت شهر به شهر بیان می‌دارد و ضمن توصیف ویژگی‌های طبیعی، جغرافیایی، اقتصادی به ویژگی‌های فرهنگی و فرهنگ عامیانه، مانند باورها, درمانهای سنتی و عامیانه، نیز توجه دارد. او گاه توصیف شهرها را با داستان‌هایی می‌آمیزد و در مواردی می‌نویسد: "خاک همدان با طلا آمیخته است" (همو، 68؛ ابودلف، 70 و71) و یا در توصیف نهاوند چنین می‌نگارد: در این شهر یک گاو و یک ماهی سنگی زیبا موجود است و این دو مجسمه، طلسمی است که برای برخی از بیماری‌های شایع ساخته شده است (مینورسکی، 69و 70). ابودلف، چاه‌های آب قم را خنک و گواراترین آب بر روی زمین می‌داند، چاه‌هایی که گاهی در تابستان از آنها برف بیرون می‌آید (همو، 71) و یا از خاک اصفهان به عنوان بهترین خاک بر روی زمین یاد می‌کند؛ خاکی که بدن مردگان در آن نمی‌پوسد و به‌گونه‌ای که در اصفهان اگر شخصی زمینی را حفر کند و به قبری برخورد نماید که هزاران سال برآن گذشته، جسد را به همان وضع نخست می‌یابد .. .

https://telegram.me/Library_Telegram