سده در شاهنامهٔ فردوسی:

یکی روز شاه جهان سوی کوه/
گذر کرد با چند کس هم گروه
پدید آمد از دور چیزی دراز/
سیه رنگ و تیره تن و تیزتاز
دو چشم از برسر چو دو چشمه خون/
ز دود دهانش جهان تیره گون
نگه کرد هوشنگ با هوش و سنگ/
گرفتش یکی سنگ و شد تیز چنگ
به زور کیانی رهانید دست/
جهانسوز مار از جهانجوی جست
برآمد به سنگ گران سنگ خرد/
همین و همان سنگ بشکست گرد
فروغی پدید آمد از هر دو سنگ/
دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ
نشد مار کشته ولیکن ز راز/
ازین طبع سنگ آتش آمد فراز
جهاندار پیش جهان آفرین/
نیایش همی کرد و خواند آفرین
که او را فروغی چنین هدیه داد/
همین آتش آنگاه قبله نهاد
بگفتا فروغیست این ایزدی/
پرستید باید اگر بخردی
شب آمد برافروخت آتش چو کوه/
همان شاه بر گرد او با گروه
یکی جشن کرد آن شب و باده خورد/
سده نام آن جشن فرخنده کرد
ز هوشنگ ماند این سده یادگار/
بسی باد چون او دگر شهریار

در کتاب نوروزنامه منسوب به خیام می‌خوانیم:

هر سال تا به امروز جشن سده را پادشاهان نیک عهد در ایران و توران به‌جای‌می‌آورند، بعدازآن‌به‌امروز، این‌جشن به‌دست فراموشی سپرده‌شد و تنها زرتشتیان که نگهبان آیین‌های ایرانی بوده و هستند این جشنِ باستانی را برپامی‌داشته‌اند.

به‌نوشته مورخانی همچون بیرونی، بیهقی، گردیزی جشن سده یکی از سه‌جشن بزرگ ایرانیان است که در دوران اسلامی، تا اواخر دوران خوارزمشاهیان و حملهٔ مغول دوام‌آورد و هم سلاطین و امیران، و هم مردم عادی این‌جشن را به‌پا می‌داشتند؛ مشهورترین و بزرگ‌ترین جشن سده در زمان «مردآویج زیاری» در سال ۹۳۵ میلادی (سیصدسال پس‌از سقوط ساسانیان) در اصفهان برگزار شده‌است و چنان‌که در تاریخ بیهقی آمده‌است جشن سدهٔ دیگری که به‌یاد مردم مانده، جشنی است که در زمان سلطان مسعود غزنوی در سال ۱۰۳۹ میلادی برگزار شد.

#بهرام_ورجاوند
#جشن_سده #سده #ایران #ایرانشهر #ایرانشهری #ایرانی #آریایی #زرتشت #تخت_جمشید #iran #تاریخ #نسل_شیک_پاسارگادی #زرتشتی #جشنهای_ایرانی #ایرانیان #پارسیان #شاه #persia #persian #شاهنامه #تاریخ_ایران #فرهنگ_ایرانی #پیشدادیان #هوشنگ #مرداویج

https://t.me/C_B_SHAHZADEH/180822