۱۱۸ایرباس و شش پرسش
#حسن_روحانی رییس جمهوری اسلامی ایران در جریان دیدار چهار روزه خود از ایتالیا و فرانسه، که عصر پنجشنبه ۲۸ ژانویه به پایان رسید، اسناد بسیاری را به صورت قرار داد و پیش قرار داد با بلند آوازه‌ترین شرکت‌های این دو کشور مهم اتحادیه اروپا امضا کرد.

ولی پر سر و صدا‌ترین سندی که همه در انتظار آن بودند، با شرکت اروپایی «#ایرباس» منعقد شد که علاوه بر سنگینی وزنه مالی آن، از اهمیتی سمبلیک (نمادی) نیز برخوردار است.

در واقع هم از دیدگاه ایرانیان و هم از نظر افکار عمومی بین المللی، زوال ناوگان هواپیمایی غیر نظامی ایران طی دوران بعد از انقلاب اسلامی به یکی از مهم‌ترین و در‌‌ همان حال دردناک‌ترین پیآمد‌های انزوای کشور بدل شده بود.

با سفارش دادن شمار چشمگیری هواپیما، رییس دستگاه اجرایی جمهوری اسلامی به احتمال فراوان خواسته است تصمیم قاطعانه و برگشت ناپذیر خود را در زمینه بازسازی توانایی‌های از دست رفته کشورش، از جمله در عرصه حمل و نقل هوایی، به نمایش بگذارد.

شرکت «هما» (هواپیمایی ملی ایران) در دوران پیش از انقلاب اسلامی مقتدر‌ترین شرکت هواپیمایی خاور میانه بود، و در سراسر قاره اسیا نیز در رده بر‌ترین‌ها جای داشت. با انقلاب و جنگ و انزوا و سر انجام تحریم، ناوگان هواپیمایی غیر نظامی ایران از دستیابی به ساخته‌های دو غول هواپیما سازی جهان (بویینگ و ایرباس) و دیگر شرکت‌های کوچک‌تر غربی محروم شد و جز خرید هواپیما از روسیه، و اجاره یا خرید شمار اندکی هواپیما‌های دست دوم آنهم با هزینه و شرایط سخت، چاره‌ای نیافت.

حاصل آنکه از حدود ۲۵۶ هواپیمای موجود در ناوگان «#هما» و هفده شرکت هواپیمایی دیگر تاسیس شده در دوران بعد ازانقلاب اسلامی، که میانگین سنی آن‌ها به بالای بیست سال می‌رسد، تنها ۱۵۰ هواپیما می‌توانند پرواز کنند و گویا هشتاد در صد این ۱۵۰ هواپیما نیز، بر پایه نورم‌های موجود در کشور‌های پیشرفته، از امنیت لازم برای پرواز برخوردار نیستند. همین فرسودگی عامل اصلی حوادث هوایی در ایران است که گویا شمار آن‌ها طی ۲۵ سال گذشته به حدود دویست رسیده و ۲۰۰۰ نفر تلفات داشته‌اند.

در این شرایط تقریبا کل ناوگان هواپیمایی ایران است که باید بازسازی بشود، کاری که با امضای «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) در ژوییه گذشته و آغاز فرایند رفع تحریم‌ها در ژانویه سال جاری، زمینه انجام آن فراهم آمد. مهم‌ترین ابتکار حسن روحانی هم در جریان سفر اخیرش به اروپا، به همین بازسازی اختصاص یافت.
در رابطه با نیاز‌های ایران در عرصه ناوگان هوایی غیر نظامی، و سندی که پنجشنبه ۲۸ فوریه از سوی نمایندگان جمهوری اسلامی و شرکت اروپایی ایرباس به امضا رسید، چند پرسش مطرح می‌شود:

یک) ایران بر پایه وضعیت موجود و نیاز‌های چند سال آینده، به چند فروند هواپیما نیاز دارد؟

به گفته عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی، یکی از فعال‌ترین وزیران دولت روحانی و استراتژ اصلی خرید ایرباس، ایران برای ناوگان هوایی دور و متوسط برد خود به چهار صد فروند، و برای ناوگان هوایی کوتاه برد خود برای استفاده در فرودگاه‌های کوچک داخلی، به حد اقل صد فروند هواپیما نیاز دارد. این پانصد هواپیمای بلند و متوسط و کوتاه برد به ارزیابی آقای آخوندی، که در سفر پاریس حسن روحانی را همراهی می‌کرد، پنجاه میلیارد دلار تمام می‌شود. از سوی دیگر بر پایه ارزیابی‌های کار‌شناسان ایرباس، رشد ترافیک هوایی در ایران سالانه حدود پنج در صد است. این رشد را نیز باید در ارزیابی‌ها در نظر گرفت.

دو) خرید هواپیما از ایرباس چه مقدار از نیاز‌های ایران را تامین می‌کند؟

پنجشنبه ۲۸ اکتبر اعلام شد ایران به «ایرباس» ۱۱۸ هواپیما سفارش داده است: ۱۲ هواپیمای پهن پیکر «ای ۳۸۰»، ۱۶ هواپیمای «ایر ۳۵۰»، ۴۵ هواپیمای «ای ۳۳۰» و ۴۵ هواپیمای «ای ۳۲۰». با توجه به نیاز‌های فعلی و رشد قابل پیش بینی ترافیک هوایی در ایران، این تعداد «ایرباس» کمتر از بیست در صد نیاز ایران را در بیست سال اینده تامین می‌کند.

سه) سندی که بین ایران و «ایرباس» به امضا رسیده، چه ماهیتی دارد؟
 

بر پایه داده‌های منتشر شده از سوی منابع فرانسوی، نمایندگان ایران و «ایرباس» برای هواپیما‌های مورد بحث نه یک قرار داد، بلکه یک مقاوله نامه (پروتکل) امضا کرده‌اند. این در واقع یک پیش قرارداد است که در آینده باید با گفتگو‌های تکمیلی به یک سفارش نهایی بدل شود.

چهار) تامین مالی این مقاوله نامه چگونه انجام می‌گیرد؟

ارزش کل هواپیما‌هایی که باید به ایران تحویل شود، ۲۵ میلیارد یورو ارزیابی شده است. این یکی از سنگین‌ترین سفارش‌ها در تاریخ فعالیت شرکت «ایرباس» است. ایران این هزینه را چگونه تامین می‌کند؟ با توجه به دشواری‌های مالی ایران در حال حاضر، خرید نقدی آن طبعا غیر ممکن است. پیش از این عباس آخوندی گفته بود که کشور چنین پولی را در اختیار ندارد و به همین سبب برای دستیابی به هواپی