اصلاح‌وب | islahweb.org

✨تفاوت احکام شریعت و اصول شریعت

✍️دکتر جاسر عوده - برگردان: اصلاحوب

پیش از آنکه درباره‌ی رجوع به «اصول کلی» –همان‌طور که در «سند الأزهر» و دیگر اسناد و طرح‌های اساسی این مرحله ذکر شده است– صحبت کنیم، لازم است به این پرسش پاسخ دهیم: «اصول شریعت اسلامی» چیست؟ چه رابطه‌ای با احکام فقهی مختلف دارد؟ میزان حجیت و ثبوت آن چقدر است؟ و آیا بازگشت به آن به عنوان «منبع اساسی قانون‌گذاری» به این معناست که در هر مسئله‌ای به جزئیات شریعت رجوع کنیم؟

نام علمی اصول شریعت، کلیات آن و اهداف آن همان مقاصد شریعت است. مقاصد شریعت شامل غایات، مصالح، معانی، اهداف و دلایلی است که شریعت برای تحقق آن‌ها در زندگی مردم نازل شده است. اساس فلسفی این مقاصد آن است که خداوند متعال هیچ‌چیز را بیهوده انجام نمی‌دهد و او با ارسال پیامبر –صلّی الله علیه و سلّم– و نازل کردن این شریعت (به معنای آنچه که از طریق وحی از جانب خداوند نازل شده است) بر ما منّت نهاده است. این امر بی‌هدف نبوده، بلکه برای تحقق مصالح، غایات و معانی خاصی بوده است.

از جمله‌ی این معانی عدالت است، چنان‌که در قرآن آمده است:
«لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ»
(ما پیامبران خود را با دلایل روشن فرستادیم و همراه آنان کتاب و میزان نازل کردیم تا مردم به عدالت قیام کنند.)
حرف «لام» در «لِيقُومَ»، «لام سببیه» است؛ بنابراین عدالت یکی از اهداف اصلی ارسال پیامبران و نزول کتاب‌های آسمانی بوده است. این عدالت همان چیزی است که اگر انسانی در راه تحقق آن جان خود را از دست دهد، شهید محسوب می‌شود.

مقاصد و اصول شریعت، از این منظر، بخشی از فهم و درک شریعت هستند، نه خود شریعت. بلکه نظریه‌ای عمیق و مهم برای درک بهتر شریعت محسوب می‌شوند. این فهم و درک دارای نظریه‌های مختلفی است که پرداختن به آن‌ها در اینجا ممکن نیست؛ اما به برخی تقسیم‌بندی‌های اساسی اشاره خواهیم کرد، از جمله: ضروریات، حاجیات و تحسینیات.

🔹 ضروریات شامل مسائلی است که به زندگی و مرگ انسان‌ها مربوط می‌شود. چیزی که ضروری محسوب می‌شود، همان چیزی است که بقای مردم وابسته به آن است و بدون آن نابودی رخ می‌دهد.
🔹 حاجیات در درجه‌ای پایین‌تر از ضروریات قرار دارند و شامل نیازهای مردم می‌شوند که مستقیماً به زندگی و مرگ مربوط نیستند، اما مورد نیاز و مهم هستند.
🔹 تحسینیات یا تکمیلی‌ها شامل موارد مصرفی و غیراساسی هستند که نه ضروری‌اند و نه در سطح حاجیات قرار دارند.

تمامی این درجات مصالح، از جمله مواردی هستند که شریعت برای تحقق آن‌ها در زندگی مردم نازل شده و هدف آن فراهم آوردن این نیازها در سطوح مختلف است.

🔸 در مورد ضروریات، علما بر این باورند که پنج (یا شش) امر از جمله ضروریات شرعی هستند که باید حفظ شوند:
1️⃣ دین
2️⃣ جان
3️⃣ عقل
4️⃣ نسل
5️⃣ ناموس
6️⃣ مال

(البته در ترتیب و اصطلاحات برخی اختلافات جزئی وجود دارد.)

امام غزالی در این مورد سخن زیبایی دارد که می‌گوید: «حفظ» این امور دو جنبه دارد:
✅ جنبه‌ی سلبی که به معنای جلوگیری از نقصان و نابودی مصالح است.
✅ جنبه‌ی ایجابی که به معنای حفظ از طریق رشد و توسعه است.

در اجرای احکام شریعت، باید هر دو جنبه در نظر گرفته شود.

🌐 در شبکه‌های اجتماعی همراه ما باشید:‌

🔸Instagram🔸Telegram 🌐Web 🔸Aparat

786 views01:30