🍏 دانه‌های معنا در مثنوی مولانا (۲۸)

🔖 مدحِ شیرین، دامِ خاموش است

تو مگو آن مدح را من کِی خورم؟
از طمع می‌گوید او، پِی می‌برم
مادِحت گر هَجو گوید برملا
روزها سوزد دلت زآن سوزها
گر چه دانی کو ز حِرمان گفت آن
کآن طمع که داشت از تو شد زیان
آن اثر می‌مانَدَت در اندرون
در مدیح این حالتت هست آزمون
آن اثر هم روزها باقی بُوَد
مایۀ کِبر و خِداعِ جان شود
لیک ننماید چو شیرین است مدح
بد نماید، زآن‌که تلخ افتاد قَدح
همچو مطبوخ است و خَب، کان را خوری
تا به دیری، شورش و رنج اندری
(مثنوی معنوی، دفتر دوم، ابیات ۱۸۵۸ تا ۱۸۶۳)

📍 معنای روان:
✓ نگو که من از ستایش دیگران خوشم نمی‌آید؛ و می دانم که ستایشگر از روی طمع و تملق سخن می‌گوید و همین طمع، حقیقتِ گفتارش را افشا می‌سازد.
✓ اگر همین ستایشگر، روزی سخن تلخی بگوید، دلت روزها می‌سوزد؛ نشان می‌دهد که مدحش در تو اثر کرده بود.
✓ هرچند می‌دانی که سخن تلخش از سر دل‌زدگی و نومیدی از توست و به خاطر آن طمع که نسبت به تو داشت و برآورده نشد.
✓ اثر آن بدگویی درون تو باقی می‌ماند و این حالت در مدح نیز وجود دارد که تو با آن مورد ابتلا و آزمون قرار خواهی گرفت.
✓ اثر مدح نیز روزها در دل تو باقی می‌ماند و این باعث غرور و فریب روح تو می‌شود.
✓ اما اثر - سوء و کشنده‌ی- مدح نمایان نمی‌شود، در حالی که تلخیِ بدگویی به زودی احساس می‌شود.
✓ بدگویی مانند داروی تلخ و بد مزه است که اگر بخوری، دچار دل‌آشوبه و رنج خواهی شد و این حال برای مدتی در تو باقی می‌ماند.

📍 مفهوم و درس زندگی
✓ مولانا پرده از روان‌شناسیِ لطیف انسانی برمی‌دارد: بسیاری ادعا می‌کنند که تعریف و تمجید بر آنان اثر نمی‌گذارد، اما رفتارشان خلافش را نشان می‌دهد.
✓ تعریف‌های طمع‌آلود، مثل قند در جام زهرند؛ شیرینی‌شان گول‌زننده است، و در دل کِبر و خودفریبی می‌رویانند.
✓ اگر از سرزنش کسی رنجیدی، بدان که از ستایشش نیز لذت برده بودی؛ پس هنوز در بندی.
✓ این ابیات، درس بزرگ تربیتی‌اند: مراقب باش که تعریف‌ها چگونه در جانت می‌نشینند؛ زیرا غرور و خودفریبی، آرام و بی‌صدا رشد می‌کنند.
✓ مولانا هشدار می‌دهد: دلِ آدمی چون خاکی آماده‌ است؛ مدح، اگر بی‌حساب ریخته شود، بذر کبر و نفاق در آن می‌کارد.
✓ تربیت حقیقی آن‌گاه پدیدار می‌شود که انسان از دام لذت‌های نفسانیِ بی‌سر و صدا ـ حتی لذت شنیدن تعریف دیگران ـ آگاه شود.
✓این همان هشداری است که پیامبر خدا ﷺ در پاسخ به مدح افراطی یکی از صحابه فرمود:
«قَطَعْتَ عُنُقَ أَخِیکَ» (صحیحین)
یعنی: «گردن برادرت را زدی!»
مدح بی‌جا، به جای بالا بردن، ممکن است انسان را به سقوط اخلاقی و فریب نفسانی بکشاند.
✓ نقد تلخ، اگرچه آزاردهنده است، ولی ای بسا درمانگر باشد؛ اما مدح شیرینِ دروغین، سمی است که اثرش دیر ظاهر می‌شود.
✓ این ابیات، چراغی‌ است برای هر واعظ، مدیر، مربی و سیاستمداری و تاکیدی‌ است بر این که باید در برابر تمجیدها و تملق‌ها هوشیار بود.

✍ الحاق جوادی

 #مثنوی
#مولانا
#تربیت_نفوس
#مدح
#غرور
#کبر
https://t.me/islahweb