جنگ شوروی و افغانستان از دسامبر ۱۹۷۹ تا فوریۀ ۱۹۸۹ در افغانستان رخ داد و سرانجام با پیروزی مجاهدین افغان به پایان رسید. این جنگ آغازگر درگیری ۴۶ سالۀ افغانستان بود و شامل نبرد ارتش سرخ شوروی و ارتش رژیم کمونیستی جمهوری دموکراتیک افغانستان در برابر «مجاهدین افغانستان» بود که از سوی پاکستان حمایت می‌شدند. درحالی‌که مجاهدین از سوی کشورها و سازمان‌های مختلف نیز حمایت می‌شدند، بیشتر حمایت آنان از سوی پاکستان، ایالات متحده (در قالب عملیات سایکلون)، بریتانیا، چین، ایران و کشورهای عربی حوزۀ خلیج فارس بود. همچنین، تعداد قابل توجهی از مجاهدان عرب معروف به «عرب‌های افغان» از جمله اسامه‌بن لادن (میلیاردر سعودی) وارد این درگیری شدند. دخالت آمریکا و بریتانیا در حمایت از مجاهدین باعث تشدید جنگ سرد شد و دوره‌ای کوتاه از روابط آرام بین شوروی و ایالات متحده را پایان داد. جنگ عمدتاً در روستاهای افغانستان جریان داشت، درحالی‌که بیشتر شهرهای کشور تحت کنترل شوروی باقی مانده بودند.

نبرد قادسیه در نوامبر سال ۶۳۶ میلادی میان سپاهیان اسلام و ساسانیان رخ داد که سرانجام با پیروزی قاطع مسلمانان خاتمه یافت و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین جنگ‌های فتوحات اولیۀ اسلامی شناخته می‌شود. پس از شکست در قادسیه، سپاه ساسانی توان دفاع از تیسفون در مقابل محاصره توسط مسلمانان را از دست داد و ناچار شد از سراسر سرزمین میان‌رودان بگریزد که همین امر، راه را برای لشکرکشی‌های بیشتر به درون ایران هموار کرد و سرانجام در سال ۶۵۱ میلادی به پایان کار ساسانیان انجامید. به‌طور گسترده باور بر این است که حرکت سپاه خلافت راشدین به‌سوی قادسیه در ۱۶ نوامبر ۶۳۶ آغاز شد و سه روز ادامه یافت. در جریان نبرد، نیروهای ساسانی پس از کشته شدن فرماندۀشان رستم فرخزاد در میدان جنگ، دچار آشفتگی و فروپاشی شدند. سقوط خطوط دفاعی آنان، شکست سهمگینی را رقم زد که به فتح موفق تیسفون (پایتخت ساسانیان) به‌دست سپاهیان اسلام انجامید. محل احتمالی وقوع نبرد، منطقه‌ای واقع در حدود ۱۹ کیلومتری جنوب شهر کوفه بوده است.

نبرد نهاوند در سال ۶۴۲ میلادی میان مسلمانان و سپاه ساسانیان رخ داد. این جنگ نقطۀ عطفی سرنوشت‌ساز در تاریخ فتوحات اسلامی بود؛ زیرا آخرین توان نظامی سازمان‌یافتۀ ساسانیان را برای همیشه در هم شکست و مسیر فروپاشی کامل آنان را هموار ساخت. پس از قادسیه و جلولا، پافشاری ساسانیان در نهاوند با حضور خیل عظیمی از نیروهای محلی، اشراف و دهقانان همراه بود. در نهاوند، نعمان‌بن مقرّن حدود ۳۰ هزار مسلمان مجاهد را تحت فرمان خود داشت، اما شمار سپاه ساسانی بسیار بیشتر بود و بین ۵۰ هزار تا ۱۰۰ هزار نفر برآورد شده است. تاکتیک‌های متحرک فرماندۀ شهید مسلمانان با کشاندن سپاه ساسانی به زمین ناهموار، برتری عددی ساسانیان را بی‌اثر کرد و شکست فاجعه‌بار آنان را رقم زد. نبرد نهاوند را «فتح‌الفتوح» نامیده‌اند؛ زیرا آخرین توان ساسانیان شکسته شد و راه فتح کامل ایران را گشود. پس از این پیروزی بزرگ، مقاومت منسجم دیگری باقی نماند و سرزمین‌ها یکی پس از دیگری بدون جنگ‌های چشمگیر به قلمرو دولت اسلامی پیوستند.

عمربن خطاب به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین رهبران و نابغه‌های سیاسی در طول تاریخ شناخته شده است. او در رتبۀ ۵۲ تأثیرگذارترین شخصیت‌های تاریخ بشر قرار گرفته است (فهرست کامل را اینجا ببینید). عمر در زمان رسول الله ﷺ به سیاست مشغول نبود، اما پس از رحلت ایشان، در امور سیاسی مهارت و ذکاوت زیادی نشان داد. او در خلافت ابوبکر، در امور حکومت و ادارۀ دولت اسلامی به او کمک می‌کرد. پس از وفات ابوبکر و قبول خلافت، توانست حمایت بسیاری از قبایل عرب را جلب کند، به‌ویژه پس از آنکه همۀ اسیران آن‌ها که در جنگ‌های رده زندانی شده بودند را آزاد کرد.

مهارت عمر در خطابه نقش مهمی در افزایش محبوبیت او میان مردم، به‌ویژه طبقات فقیر و محروم جامعۀ جوان اسلامی داشت. او توانایی خود در ادارۀ امور دولت را در سال قحط نشان داد، زمانی که دولت اسلامی با قحطی شدیدی مواجه شد؛ او با پیروی از روش‌های مفید و مؤثر توانست میلیون‌ها نفر را از مرگ نجات دهد. یکی از بزرگ‌ترین شواهد بر شایستگی او در حکومت، ایجاد ساختار اداری مستحکم بود که به‌وسیلۀ آن توانست یک دولت گسترده و کثیرالاقوام را اداره کند و آن را برای سال‌ها پس از وفاتش متحد و یکپارچه نگه دارد. همچنین ساکنان مناطق فتح‌شده به‌دلیل سیاست او در زمینۀ تسامح دینی، به‌ویژه با اهل کتاب، جذب او شدند. او مالیات کمتری بر آن‌ها نسبت به آنچه پیش از اسلام به بیزانس و ساسانی می‌پرداختند، وضع کرد و برخی از حاکمان محلی اهل همان سرزمین‌ها را در مناصب خود نگه داشت و از جنگ میان طوایف دینی جلوگیری کرد.

عمربن خطاب با کارگزاران دولت اسلامی سختگیر بود و به آن‌ها توصیه می‌کرد که با مردم سرزمین‌ها به‌خوبی رفتار کنند. عمر همیشه امور جامعه را شخصاً دنبال می‌کرد؛ نه‌تنها در انتخاب کارگزاران خود دقت می‌کرد، بلکه پس از آغاز کارشان، نهایت تلاش خود را برای نظارت بر آن‌ها به کار می‌برد تا مطمئن شود رفتارشان درست است و از مسیر درست منحرف نمی‌شوند. شعار او برای آن‌ها این بود: «بهتر است هر روز یک والی را عزل کنم تا یک ساعت ظالم را در قدرت نگه دارم.» او همچنین دائماً از آن‌ها می‌خواست هیئتی از مردم محلی بفرستند تا دربارۀ وضعیت سرزمین‌هایشان و مالیات‌های وضع‌شده گزارش دهند و شهادت دهند که ظلمی صورت نگرفته است.

عمر قبل از وفات خود، به‌دلیل علاقۀ شدید به اجرای عدالت، تصمیم داشت شخصاً به استان‌ها سفر کند، کارگزاران را نظارت کند و وضعیت مردم را بررسی نماید و گفت: «اگر زنده بمانم، خدا بخواهد، سالانه به گردش در میان مردم می‌روم، زیرا می‌دانم که مردم نیازهایی دارند که به من نمی‌رسد و کارگزاران آن‌ها نیز گزارش نمی‌دهند.» عمر همچنین نگران نفوذ بیش از حد صحابۀ برجسته در مناطقی بود که اسلام در آن‌ها گسترش یافته بود، زیرا ممکن بود مردم از دنیا و دارایی‌های آن اغوا شوند و بر مسلمانان اثرگذار باشند و در نتیجه دولت اسلامی دچار تفرقه شود. بنابراین به آن‌ها می‌گفت: «من می‌ترسم شما دنیا را ببینید و مردمش شما را ببینند.» همین دلیل باعث شد که عمر خالدبن ولید را پس از محبوبیت و تمجید مردم از او در شام و عراق برکنار کند، هرچند خالد ابتدا به دیدار عمر رفت و اعتراض کرد، اما عمر بر تصمیم خود پافشاری کرد و گفت: «من خالد را به‌خاطر خشم یا خیانت عزل نکردم، بلکه مردم به‌سبب او دچار فتنه شدند و من نگران بودم که مسئولیت‌ها به او سپرده شود و مردم گرفتار فتنه شوند.»

عمربن خطاب به‌دلیل قدرت فوق‌العادۀ بدنی مشهور بود و در مبارزات بازار عکاظ، تمام جوانان نیرومند را مغلوب می‌کرد. اما در تاریخ بیشتر به‌خاطر استراتژی‌های نظامی کم‌نظیرش شناخته می‌شود. او و خالدبن ولید نقش اساسی در طراحی استراتژی سپاه اسلام در جنگ‌های رده داشتند، اما نبوغ نظامی عمر بیشتر در سال ۶۳۶ میلادی آشکار شد، زمانی که توانست اتحاد ساسانیان و بیزانس را خنثی کند و با تاکتیک‌های هوشمندانه، رومیان را به دام بیندازد و پیروز شود. او همچنین ارتش شام را به عراق منتقل کرد تا در کنار ارتش عراق با سپاه ساسانی مقابله کنند. این برنامه در نبرد قادسیه موفقیت چشمگیری داشت. استراتژی و دوراندیشی عمر در نبرد دوم حلب در سال ۶۳۸ میلادی نیز به پیروزی مسلمانان کمک کرد.

فتح سرزمین‌های امپراتوری ساسانی مهم‌ترین دستاورد نظامی عمربن خطاب بود. او ابتدا چند سال با ساسانیان مصالحه کرد، سپس با آماده‌سازی ارتش، حمله را از سر گرفت. مسلمانان پس از پیروزی بزرگ در نبرد نهاوند، تمامی شهرها و قلعه‌ها را فتح کردند. استراتژی او بر حملۀ مکرر به اهداف از جهات مختلف برای سقوط آن‌ها مبتنی بود و توانست مناطق مرکزی امپراتوری ساسانی را فتح کند و خراسان، سیستان و کرمان را به تصرف درآورد. در نهایت، ساسانیان شکست خوردند و یزدگرد سوم به خراسان گریخت.

🏴󠁧󠁢󠁥󠁮󠁧󠁿 در سراسر اروپا، زبان انگلیسی به‌عنوان دومین زبان پرگویش برجسته است و نقش مهمی برای ارتباط و کار و سفر میان کشورهای مختلف ایفا می‌کند. بااین‌حال، همۀ کشورها از این الگو پیروی نمی‌کنند؛ برای نمونه، در فرانسه زبان عربی در جایگاه دوم قرار دارد که عمدتاً به‌دلیل مهاجرت عرب‌ها از کشورهای عربی شمال آفریقا همانند الجزایر، مراکش و تونس است. در همین زمان، روسیه و ترکیه نفوذ زبانی خود را به کشورهای همسایه گسترش داده‌اند و زبان بومی کاتالان نیز در بخش‌هایی از اسپانیا جایگاه خود را حفظ کرده است. نقشۀ زبانی اروپا هرچند متنوع است، اما انگلیسی همچنان نقش زبان مشترک میان اروپایی‌ها را ایفا می‌کند.

❌ برخلاف تصور رایج، اصطلاحات «جهان اول» و «جهان دوم» و «جهان سوم»، در ابتدا هیچ ربطی به وضعیت اقتصادی یا سطح توسعه‌یافتگی کشورها نداشته‌اند! در واقع، این دسته‌بندی ریشه در دوران جنگ سرد دارد و برای تعریف کشورها بر اساس اتحادهای سیاسی اصلی آن‌ها به کار می‌رفته است:

🔵 جهان اول (First World):
کشورهایی که با ناتو، ایالات متحده آمریکا و بلوک غرب متحد بودند.

🔴 جهان دوم (Second World):
کشورهایی که با پیمان ورشو، اتحاد جماهیر شوروی، چین و بلوک کمونیست‌ها هم‌پیمان بودند.

🟡 جهان سوم (Third World):
کشورهایی که بی‌طرف بودند و به هیچ‌یک از دو بلوک اصلی وابستگی نداشتند.

🌍 امروزه این اصطلاحات اغلب با بار معنایی اقتصادی به کار می‌روند، اما دانستن ریشۀ تاریخی آن‌ها خالی از لطف نیست!

🗺 این کشور در محل برخورد و تلاقی چهار ورقۀ بزرگ تکتونیکی قرار دارد که همواره درحال حرکت هستند:

ورقۀ آناتولی؛
ورقۀ اوراسیا؛
ورقۀ عربستان؛
و ورقۀ اژه.

🌍حرکت این صفحات باعث می‌شود ترکیه در کمربند فعال زلزله قرار بگیرد و زمین‌لرزه‌ پدیده‌ای رایج باشد.

📊 مصرف گوشت در سراسر جهان بسیار متفاوت است و میان کشورها اختلاف زیادی وجود دارد. کشورهایی که بیشترین مصرف گوشت را دارند (با رنگ قرمز تیره در نقشه) عبارت‌اند از: تونگا با ۱۴۸ کیلوگرم، مغولستان با ۱۲۳ کیلوگرم و ایالات متحده با ۱۲۳ کیلوگرم! در مقابل، کشورهایی با کمترین مصرف (رنگ صورتی کم‌رنگ) شامل بوروندی (🇧🇮 کشوری در مرکز آفریقا) با ۳٫۷ کیلوگرم، جمهوری دموکراتیک کنگو با ۴ کیلوگرم و بنگلادش با ۴٫۴ کیلوگرم هستند.

🍗جدول‌های پایین نقشه، کشورهای دارای بیشترین مصرف انواع گوشت را مشخص می‌کنند:

🐮 گوشت گاو: آرژانتین (۴۶ کیلوگرم)، زیمبابوه (۴۴٫۴ کیلوگرم) و ایالات متحده (۳۸ کیلوگرم).
🐷 گوشت خوک: کرواسی (۵۷٫۴ کیلوگرم), اسپانیا (۵۶٫۵ کیلوگرم) و مونته‌نگرو (۵۳٫۵ کیلوگرم).
🐔 گوشت مرغ: سنت وینسنت و گرنادین‌ها 🇻🇨 (۹۴٫۱ کیلوگرم), تونگا 🇹🇴 (۹۰٫۶ کیلوگرم) و جزایر مارشال 🇲🇭 (۷۴٫۸ کیلوگرم)
🐏 گوشت گوسفند و بز: مغولستان (۶۸٫۵ کیلوگرم), بحرین (۲۳٫۴ کیلوگرم) و نیوکالدونیا (۲۱٫۹ کیلوگرم)

«نوسانتارا» واژه‌ای است که به‌تازگی با شهری نوساز در اندونزی شناخته می‌شود که قرار است پایتخت این کشور از جاکارتا بدان‌جا منتقل شود، اما ریشه و کاربرد این واژه بسیار گسترده‌تر است. در مفهوم تاریخی و فرهنگی، نوسانتارا به معنای «مجمع‌الجزایر مالایی» است؛ پهنه‌ای عظیم در جنوب شرقی آسیا که از اندونزی و مالزی گرفته تا برونئی، تیمور شرقی، فیلیپین و بخش‌هایی از گینۀ نو را دربر می‌گیرد. همین گسترۀ وسیع سبب می‌شود جزایری چون پاپوآ، کالیمانتان و سوماترا در شمار بزرگ‌ترین جزایر این قلمرو قرار گیرند و پس از آن‌ها، سولاوسی و جاوه در مرکز منطقه جای داشته باشند. به شمار آمدن جزایر مهم فیلیپین همانند لوزون و میندانائو نشان می‌دهد که این واحد جغرافیایی تا چه اندازه فراگیر و متنوع است. تیمور، هالماهرا و سرام نیز فهرست ده جزیرۀ بزرگ نوسانتارا را تکمیل می‌کنند. نام‌گذاری پایتخت جدید اندونزی نیز از همین مفهوم تاریخی الهام گرفته تا پیوند میان ملل و جزایر جهان مالائی تجلی یابد و برجسته شود.

منطقۀ کلان‌شهری توکیو بزرگ‌ترین ناحیۀ شهری جهان است و بر اساس آمار سال ۲۰۲۴ میلادی حدود ۳۷٫۴ میلیون نفر جمعیت دارد. جمعیت آن به‌قدری عظیم است که از مجموع جمعیت بیش از ۱۲۰ کشور جهان بیشتر است

با وجود اینکه تنها حدود ۱۳٬۵۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد، توکیوی بزرگ نزدیک به یک‌سوم کل جمعیت ژاپن را در خود جای داده است. این تمرکز شدیدِ جمعیت، آن را به یکی از پرتراکم‌ترین و شهری‌ترین مناطق جهان تبدیل کرده است.

نکته شگفت‌انگیز زمانی روشن می‌شود که آن را با بسیاری از کشورهایی که در نقشه با رنگ خاکستری نشان داده شده‌اند مقایسه کنیم: کشورهایی که از نظر جغرافیایی بسیار پهناورند، مانند کانادا یا استرالیا، اما جمعیت کل آن‌ها بسیار کمتر از جمعیت توکیو است.

⚽️ فوتبال واقعاً محبوب‌ترین ورزش جهان است. این نقشه نشان می‌دهد که هر قاره چند ورزشگاه با ظرفیت حداقل ۱۰ هزار نفر دارد:

🌏 آسیا با داشتن ۷۲۳ ورزشگاه در صدر قرار دارد که متأثر از جمعیت عظیم آن و محبوبیت بالای فوتبال در این قاره است.

🌍 اروپا با ۶۵۷ ورزشگاه در رتبۀ بعدی قرار می‌گیرد، که انعکاس محبوبیت فوق‌العادۀ فوتبال و شهرت تیم‌های باشگاهی حرفه‌ای آن است.

🌎 آمریکای شمالی با ۴۵۹ ورزشگاه در رتبۀ بعد قرار می‌گیرد و وجود لیگ NFL، لیگ MLS و ورزشگاه‌های بزرگ چندمنظوره به این تعداد شتاب داده است.

🌎 آمریکای جنوبی، سرزمین شور و شوق فوتبال، ۲۱۲ ورزشگاه دارد.

🌍 آفریقا نیز ۲۱۴ ورزشگاه دارد که بسیاری از آن‌ها میزبان لیگ‌های ملی و جام‌های بین‌قاره‌ای هستند.

🌏 اقیانوسیه با ۳۷ ورزشگاه کوچک‌ترین تعداد را دارد؛ بله حق داری؛ اما بااین‌حال، همچنان چند ورزشگاه مشهور و شناخته‌شده در کشورهایی مثل استرالیا و نیوزیلند دارد.

🚩 تعداد تعطیلات رسمی بسته به آیین‌های فرهنگی یا مناسک دینی و مذهبی هر کشور متفاوت است. در اروپا معمولاً این عدد در حد میانه قرار دارد و اکثر کشورها بین ۸ تا ۱۲ روز تعطیلی رسمی در سال دارند. اما تعطیلات کشورهای آسیایی بیشتر است. هند، ایران، بنگلادش، نپال و تایلند در شمار کشورهای دارای تعطیلات بالا هستند و نپال با ۳۵ تعطیلی رسمی در سال، رتبۀ نخست جهان را دارد. در آمریکای جنوبی نیز چند کشور مانند آرژانتین و کلمبیا تعداد تعطیلات بیشتری دارند، درحالی‌که کشورهایی همانند آمریکا و کانادا با تنها ۶ تا ۱۰ روز تعطیلی رسمی در سال در رده‌های پایین‌تر قرار می‌گیرند. سایر کشورهای نقشۀ فوق که خاکستری‌رنگ هستند، کمتر از ۶ روز تعطیلی دارند.

خانوادهٔ زبان‌های ژرمنی بخش بزرگی از شمال و غرب اروپا از ایسلند تا اتریش را در بر می‌گیرد. این نقشه دو شاخهٔ اصلی آن را نشان می‌دهد: ژرمنی شمالی (زبان‌های اسکاندیناوی) و ژرمنی غربی (انگلیسی، آلمانی، هلندی و گویش‌های منطقه‌ای آن‌ها). با وجود جدایی و مسیرهای تاریخی متفاوت، این زبان‌ها هنوز ساختارهای بنیادین مشترک و واژه‌های هم‌ریشۀ زیادی دارند.

🔹رودهای بزرگ آفریقا تمدن‌ها، مرزها و سراسر زیست‌بوم‌های این قاره را شکل داده‌اند و این نقشه نشان می‌دهد که چه اندازه گسترده و دوردست جریان دارند.

نیل، طولانی‌ترین رود جهان، از ۱۱ کشور عبور می‌کند؛ شرق آفریقا را به مدیترانه پیوند می‌دهد و میلیون‌ها نفر در حاشیۀ آن زندگی می‌کنند.

رود کنگو، عمیق‌ترین رود آفریقا، از دل قاره می‌گذرد و یکی از بزرگ‌ترین جنگل‌های بارانی جهان را سیراب می‌کند.

رود نیجر با قوسی بزرگ در غرب آفریقا جریان می‌یابد و به سرزمین‌هایی زندگی می‌بخشد که بدون آن خشک و بی‌بار بودند.

زامبزی، که آبشار دیدنی ویکتوریا در آن جای دارد، منبعی حیاتی برای آب و انرژی در جنوب آفریقاست.

مجموعۀ این رودها همچون شریان‌های طبیعی قاره عمل می‌کنند.