لشکرکشی‌های اسکندر سوم مقدونی (اسکندر بزرگ) به متصرفات هخامنشیان طی سیزده سال (۳۳۶–۳۲۳ پ.م) صورت پذیرفت. پس از آنکه پدر اسکندر، فیلیپ دوم مقدونیه، به قتل رسید، اسکندر به‌جای او بر تخت سلطنت نشست. اسکندر بزرگ کشوری نیرومند و ارتشی کارآزموده را از سلطنت پدرش به ارث می‌برد. سرلشکری یونان به او اعطا شد و او از این موهبت برای تحقق بخشیدن به آرزوهای نظامی پدرش نهایت استفاده را برد. در سال ۳۳۴ق.م به آسیای صغیر که تحت سلطۀ هخامنشی‌ها قرار داشت یورش برد و سلسله‌نبردهایی را به راه انداخت که بیش از یک دهه به درازا انجامید. اسکندر کبیر طی نبردهای سرنوشت‌سازی به‌ویژه ایسوس و گوگمل، اقتدار پارسیان در منطقه را قاطعانه در هم شکست. او متعاقباً آخرین پادشاه هخامنشی یعنی داریوش سوم را شکست داد و سرتاسر مناطق تحت کنترل هخامنشیان را تسخیر کرد. در آن زمان امپراتوری اسکندر کبیر گستره‌ای بسیار پهناور از دریای آدریاتیک تا رود سند را در بر می‌گرفت.

در سال ۳۸۹ق در‌حالی‌که حکومت سامانی درگیر کشمکش‌های داخلی بود، ایلک‌خان نصربن علی قراخانی به‌بهانۀ حمایت از امیر سامانی از ترکستان به بخارا لشکر کشید و ماوراءالنهر ضمیمۀ قلمرو قراخانیان شد. در اواخر حکومت سامانی ترکان سلجوقی به ماوراءالنهر کوچیدند و حتی در حمایت از سامانیان وارد کارزار شدند؛ اما با مشاهدۀ ضعف شدید سامانیان، با قراخانیان سازش کردند. با تسلط قراخانیان بر ماوراءالنهر، سلجوقیان تحت سیطرۀشان قرار گرفتند و چون سلاجقه نیروی نظامی چشمگیری بودند، بعضی از فرمانروایان قراخانی (از جمله علی‌تگین) در جلب دوستی و همکاری سلجوقیان می‌کوشیدند. با حمایت‌های آشکار و پنهان قراخانیان، در عهد سلطان مسعود غزنوی، ترکمانان سلجوقی به رهبری طغرل، چغری و ابراهیم ینال، حمله به قلمرو غزنویان در خراسان را شروع کردند. پس از نبردهای چندین سالۀ سلجوقیان با غزنویان، سرانجام در نبرد دندانقان، سلجوقیان شکستی موهن بر سلطان مسعود غزنوی و سپاهیان وی تحمیل کردند و آنان را به فرار مجبور ساختند (دراین‌باره بخوانید).

در قرن ۱۷ میلادی، دو ابرقدرت بزرگ جهان اسلام یعنی خلافت عثمانی با اقتصادی معادل ۱۲.۶ میلیارد دلار و سلطنت تیموریان هند با شکوهی بی‌نظیر و تولید ناخالصی نزدیک به ۷۴.۳ میلیارد دلار، بازیگران بزرگ عرصۀ اقتصاد جهانی بودند. در مقابل، صفویان با تنها ۴.۷ میلیارد دلار نه‌تنها از همسایگان قدرتمند خود عقب بودند، بلکه شکاف عمیقی میان جایگاه اقتصادی آنان و دو امپراتوری رقیب شکل گرفت، که نشان از ضعف ساختاری اقتصاد صفوی در برابر عظمت عثمانی و گورکانی بوده است. ویلم فلور (صفویه‌شناس هلندی) در یک سخنرانی اظهار داشت: «ایران عصر صفوی کشوری فقیر و ورشکسته بود. اقتصاد ایران در این زمان کشاورزی بود یعنی ۸۵ درصد از درآمدش را از کشاورزی به دست می‌آورد. از این ۸۵ درصد، ۲۵ تا ۳۰ درصد ایلات و مابقی دهاتی بودند. در شهر‌ها ۱۵ و برخی اوقات بیش از ۲۰ درصد مردم پیشه‌ور بودند (کانال مطالعات صفویه فایل کامل سخنرانی او را درج کرده است: «عملکرد کمپانی هند شرقی در اقتصاد)». برآوردهای نقشۀ بالا بر حسب دلار بین‌المللی ۱۹۹۰ محاسبه شده است.

جنگ صدساله (از ۱۳۳۷ تا ۱۴۵۳ میلادی) یکی از طولانی‌ترین و مهم‌ترین منازعات اروپا در قرون وسطی بود که بین دو پادشاهی انگلستان و فرانسه درگرفت. ریشۀ این جنگ‌ها به اختلافات فئودالی بر سر دوک‌نشین آکیتن (Aquitaine) و ادعای ادوارد سوم (پادشاه انگلستان) بر تاج‌وتخت فرانسه بازمی‌گشت. این جنگ تنها به رقابت دو کشور محدود نماند، بلکه به‌شکل نبردی گسترده با ابعاد سیاسی، اقتصادی و نظامی در سراسر اروپای غربی ادامه یافت و سال‌ها با عواملی چون طاعون (مرگ سیاه) و دوره‌های صلح موقت متوقف شد. در طی بیش از یک قرن، پنج نسل از پادشاهان دو سلسلۀ رقیب بر سر سلطنت فرانسه جنگیدند. دلیل ادعای ادوارد سوم بر تصاحب تاج‌وتخت فرانسه آن بود که مادرش ایزابل (معروف به ماده‌گرگ فرانسه) دختر فیلیپ چهارم (مشهور به فیلیپ زیبا پادشاه فرانسه) بود؛ اما اشراف فرانسه با استناد به «قانون سالیک» که وراثت سلطنت به‌واسطۀ تبار مادری را رد می‌کرد، این ادعا را نپذیرفتند. در نهایت، با پیروزی خاندان والوا و تثبیت حاکمیت فرانسه، ادعای انگلستان ناکام ماند.

بین سال‌های ۱۹۵۶ تا ۱۹۶۲ میلادی، موجی نیرومند از دگرگونی سراسر آفریقا را درنوردید؛ موجی که در آن کشورها یکی پس از دیگری از سلطۀ استعمار فرانسه و یوغ اشغالگران فرانسوی رهایی یافتند. از مراکش و تونس در سال ۱۹۵۶ تا الجزایر در سال ۱۹۶۲، این پیروزی‌های بزرگ آیندۀ قارۀ آفریقا را دگرگون ساختند.

📍خاک برخی کشورهای جهان در دو قاره قرار دارد. کشورهای ترکیه، روسیه، مصر، قزاقستان و پاناما دوقاره‌ای هستند:

🇹🇷 ترکیه: در آسیا و اروپا قرار دارد. بخش بزرگ‌تر آن در آسیای غربی و بخش کوچکی در جنوب شرقی اروپا واقع است.

🇷🇺 روسیه: پهناورترین کشور جهان است که حدود سه‌چهارم آن در آسیا و یک‌چهارم خاکش در اروپا قرار دارد.

🇪🇬 مصر: بیشتر خاک این کشور در قارۀ آفریقا قرار دارد، اما شبه‌جزیرۀ سینا در قارۀ آسیا واقع شده است.

🇰🇿 قزاقستان: بخش اعظم آن در آسیای مرکزی قرار دارد، ولی ناحیۀ کوچکی از خاک آن در غرب رود اورال در قارۀ اروپاست.

🇵🇦 پاناما: کشوری باریک در آمریکای مرکزی است که دو نیم‌قارۀ آمریکای شمالی و جنوبی را به یکدیگر متصل می‌کند.

سلسلهٔ ساجیان دودمانی مسلمان و سغدی‌تبار بودند که در بازۀ زمانی ۸۸۹ یا ۸۹۰ تا ۹۲۹ میلادی بر آذربایجان و نواحی اطراف آن حکومت کردند. شهرهای مراغه و بردع و اردبیل مراکز امارت ایشان بود. ساجیان اصالتاً از منطقۀ اُشروسنه در ماوراءالنهر برخاسته بودند و تبار سغدی داشتند. اولین امیر ساجی محمدبن ابوالساج بود که توسط خلافت عباسی منصوب شد. پدر وی همراه افشین اسروشنی در سرکوب شورش بابک خرمدین شرکت داشت و بعدها نیز در خدمت خلفای عباسی قرار گرفت. این امارت با مرگ ابوالمسافر فتح‌بن محمد در سال ۹۲۹ میلادی پایان یافت.

طول کشور شیلی از قطر ماه بیشتر است! با طولی حدود ۴٬۲۷۰ کیلومتر، شیلی از شمال تا جنوب بیش از قطر ماه که ۳٬۴۷۴ کیلومتر است امتداد دارد.

🟠 حمایت از فلسطین و محکوم کردن رژیم اسرائیل
🔵 حمایت از رژیم اسرائیل و محکوم کردن حماس
⚫️ کشورهای بی‌طرف در برخورد با مناقشه

🟠⚫️ حمایت از فلسطین همراه با حفظ بی‌طرفی سیاسی
🔵🟠 محکوم کردن حماس با نگرانی از اقدامات اسرائیل
⚫️🔵 موضع‌گیری بی‌طرف اما متمایل به اسرائیل

آیندۀ مبهم قسد میان ادغام با دولت و سایۀ جنگ!

در نیروهای قسد دو جریان اصلی وجود دارد: جریانی که خواستار ادغام با دولت سوریه است و توافقی نیز در این زمینه امضا کرده و در رأس آن مظلوم عبدی قرار دارد، به‌گونه‌ای که حتی پرچم دولت سوریه را برافراشته‌اند. در مقابل، جریانی نزدیک به ایران که با نیروهایی از قندیل و بقایای گروه‌های مسلح تقویت شده است، تلاش می‌کند این توافق را تخریب کند.

فرصت برای دستیابی به راه‌حل سیاسی همچنان وجود دارد و سفر امروز آمریکایی‌ها به مناطق تحت کنترل قسد، در واقع بخشی از تدارکات واشنگتن برای یافتن سازوکار مناسب جهت ادغام قسد با دولت است. اما اگر اوضاع برای مدت طولانی به همین شکل ادامه یابد، کشور ناگزیر به‌سوی جنگ خواهد رفت.

آیا قسد در یک نبرد نظامی دوام می‌آورد؟

گروه‌های فراری رژیم اسد و نیز برخی باندهای مرتبط با «الهجری» روی قسد حساب باز کرده‌اند. آنان بر این باورند که آمریکا و اسرائیل از قسد پشتیبانی خواهند کرد تا این نیرو بتواند با همکاری ارتش اسرائیل بر سراسر سوریه مسلط شود؛ به همین دلیل نیز امروز قسد را تشویق می‌کنند، زیرا آن را تنها امید خود برای جدایی و خودمختاری می‌دانند.

نبرد با قسد آسان نخواهد بود، اما در نهایت به شکست نظامی آن منجر می‌شود؛ حتی بدون اعلام بسیج عمومی و بدون مشارکت گستردۀ غیرنظامیان. ترکیه نیز در این میان بی‌تفاوت نخواهد ماند، و بازپس‌گیری مناطق از قسد کاملاً ممکن است. عملیات‌هایی مانند «غصن الزیتون» و «تل‌أبیض» گواه روشنی بر این امر هستند.

یکی از سناریوهای محتمل در صورت توسل به راه‌حل نظامی، اجرای یک عملیات محدود و ضروری است که قسد را به‌طور کامل نابود نمی‌کند، بلکه کنترل دولت را بر مناطق حیاتی - به‌ویژه استان دیرالزور - بازمی‌گرداند. در نتیجه، سوری‌ها می‌توانند دوباره از منابع نفتی و ثروت‌های زیرزمینی خود برای تسریع در روند بهبود اقتصاد کشور بهره‌مند شوند، درحالی‌که قسد در منطقۀ قامشلی محصور می‌شود. عشایر عرب در سراسر شرق فرات نیز از قسد رضایت ندارند، زیرا ایدئولوژی قومی و سیاست‌های آن در جذب اجباری کودکان و زنان، محدود کردن آزادی مردم و جلوگیری از رفت‌وآمد آزاد شهروندان در خاک کشور، نارضایتی گسترده‌ای ایجاد کرده است. قسد در واقع پروژه‌ای ایستا و بسته است که تمرکز خود را بر حفر تونل‌ها و تداوم نظامی‌گری به سبک اردوگاه‌های کمونیستی گذاشته است.

اما آیا آمریکا و اسرائیل از قسد حمایت خواهند کرد؟

در اسرائیل نیز دو جریان وجود دارد: رویکرد نتانیاهو و جریان چپ‌گرای مخالف او. اگر جریان مخالف نتانیاهو به قدرت برسد، تل‌آویو به سیاست باز خواهد گشت و از رویکرد نظامی فاصله خواهد گرفت، و در نتیجه اسرائیل در سوریه مداخله نخواهد کرد. اما نتانیاهو خود را متعهد به حمایت از دروزی‌های جنوب سوریه می‌داند تا از دروزی‌های فلسطین اشغالی بتواند بیشتر برای ارتش و انتخابات بهره ببرد. بااین‌حال پرسش این است که آیا او صرفاً به‌دنبال یک توافق امنیتی است یا خواهان جنگی فراگیر در سوریه؟ جنگی که می‌تواند منطقه را درگیر کرده و اسرائیل را در تماس مستقیم با ترکیه قرار دهد؟ این احتمال دور از ذهن نیست. اما آمریکا تمایلی به آغاز جنگی تازه در خاورمیانه ندارد.

دغدغۀ آمریکا خاتمه به تنش در خاورمیانه است. تداوم حضور قسد برای حفظ منافع آمریکا در سوریه ضروری است، اما ماندگاری آن همیشگی نیست. خروج آمریکا به‌معنای آن است که باید یا قسد را در سراسر سوریه مسلط کند یا آن را با دولت دمشق ادغام نماید. گزینۀ نخست از دید خود آمریکایی‌ها غیرممکن است، زیرا ترکیه مانع آن خواهد شد و قسد بر پایۀ یک ایدئولوژی انحصارگرای قومی شکل گرفته که برای دیگر سوری‌ها اصلاً پذیرفتنی نیست. حتی اگر با گروه‌های دیگر ائتلاف کند، در آینده برای کسب قدرت با همان‌ها درگیر خواهد شد و سوریه دوباره به دور باطل جنگ داخلی خواهد افتاد؛ مسئله‌ای که آمریکا نیز آن را به‌خوبی می‌داند.

آیا با بروز جنگ، بقایای اسد و گروه الهجری از قسد حمایت خواهند کرد؟

شاید. اما نه‌فقط دولت بلکه مردم نیز واکنش شدیدی نشان خواهند داد. اکثریت قاطع سوریه هرگز حاکمیت الهجری یا قسد را نخواهند پذیرفت. باند الهجری گمان می‌کنند توان مقاومت دارند، اما آیا واقعاً می‌توانند حتی در داخل السویدا دوام بیاورند؟! شهری که ارتش سوریه ظرف چند ساعت آن را تحت کنترل گرفت و سپس با حمایت نظامی اسرائیل از آن‌ها عقب‌نشینی کرد. بقایای رژیم اسد در ساحل سوریه که شمارشان بسیار کاهش یافته و روزانه بازداشت می‌شوند، دیگر توان فریب مردم ساحل را ندارند. مردم آن مناطق خواهان ثبات سیاسی و اقتصادی هستند. بازگشت منابع نفتی به چرخۀ اقتصاد ملی در این مرحله، از اولویت‌های اصلی دولت سوریه است.

پراکندگی جمعیت چینی‌ها در سراسر جهان، یکی از بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین جوامع مهاجر در دنیاست؛ طوری که ده‌ها میلیون چینی در خارج از مرزهای چین زندگی می‌کنند. این نقشه نشانگر ده کشور است که بیشترین جمعیت چینی را دارند. در صدر این فهرست، اندونزی با ۱۱٫۲ میلیون نفر قرار دارد، سپس تایلند با ۷ میلیون نفر و مالزی با ۶٫۹ میلیون نفر جای گرفته‌اند؛ آماری که بازتابی از قرن‌ها مهاجرت و دادوستد در آسیای جنوب شرقی است. در خارج از آسیا نیز جوامع بزرگ چینی در ایالات متحده (۵٫۸ میلیون نفر)، کانادا (۲ میلیون نفر) و استرالیا (۱٫۵ میلیون نفر) دیده می‌شود؛ کشورهایی که جمعیت‌های چینی در آن‌ها نقشی اساسی در حیات اقتصادی و فنی و علمی ایفا می‌کنند. امروزه این جوامع با حفظ زبان، خوراک و آیین‌های سنتی خود، پیوندهای فرهنگی نیرومندی را با سرزمین مادری نگه داشته‌اند و در عین حال، در تکامل هویت چندفرهنگی کشورهایی که در آن زندگی می‌کنند نیز تأثیرگذارند.

این نقشۀ غزه نشان می‌دهد که نیروهای رژیم اسرائیل طبق توافق آتش‌بس چگونه عقب‌نشینی خواهند کرد. در مرحلۀ نخست طرح آتش‌بس غزه، قرار است رژیم اشغالگر ظرف ۲۴ ساعت تروریست‌های خود را تا «خط زرد» مورد توافق عقب بکشد. پس از آن، یک دورۀ ۷۲ ساعته برای تحویل گروگان‌ها آغاز خواهد شد. رژیم صهیونیستی اشغال ۵۸ درصد از نوار غزه را برای خود حفظ می‌کند. قوای صهیون فعلاً در این محله‌های فلسطینی باقی می‌مانند:

* بیت‌لاهیا
* بیت‌حنون
* بخش‌هایی از محله‌های شجاعیه، تفاح و زیتون در شهر غزه
* بیش از نیمی از خان‌یونس
* تقریباً تمام رفح
* تمام گذرگاه‌های ورودی و خروجی غزه

نادرشاه افشار برای مشروعیت‌بخشی به فرمانروایی خود بر پیشینۀ ترک‌تبارش تکیه می‌کرد. در طول دوران قدرت‌گیری و سلطنت، نادر پیوسته استدلال می‌کرد که وابستگی او به طایفۀ افشار و نژاد ترکمان، حق حکومت بر سرزمین ایران را برایش فراهم می‌سازد و او را هم‌تراز با معاصران عثمانی و گورکانی و خانات آسیای مرکزی قرار می‌دهد. با یاری منشی ارشد و تاریخ‌نگار دربارش، میرزا مهدی استرآبادی، ادعاهای نادر با روایت‌های رایج دربارۀ تاریخ ترکان اوغوز در سرزمین‌های اسلامی هم‌سویی داشت. این بُعد از هویت سیاسی نادر معمولاً از سوی تاریخ‌نگاران نادیده گرفته شده است. منابع تاریخی به‌روشنی نشان می‌دهند که این ادعا، سخنی زودگذر یا تصادفی نبوده است؛ در فرمان‌ها، نامه‌ها و نوشته‌های تاریخ‌نگار دربارش، نادر از حدود سال ۱۷۳۳ تا زمان مرگش (چهارده سال بعد) همواره بر این مسئله تأکید داشته است. در منابع مربوط به دوران نادری، عبارتی رایج برای اشاره به جایگاه او در میان «ایل جلیل ترکمان» به کار می‌رفت؛ همان‌گونه که خود نادر در نامه‌ای در سال ۱۷۳۶ به صدر اعظم عثمانی، سلاح‌دار محمد پاشا، چنین نوشت. این ادعا صرفاً بر وابستگی قبیله‌ای استوار نبود، بلکه بر نسب و تبار نیز تکیه داشت.

اندیشه‌های نادرشاه با گفتمان‌های کهن دربارهٔ تاریخ و اسطورهٔ ترکان درآمیخته بود؛ گفتمان‌هایی که همواره بر کوچ‌نشینی و جابه‌جاییِ مداوم، به‌عنوان ویژگی بارز سلطهٔ سیاسی آنان در سراسر اوراسیا، تأکید داشتند. به‌گزارش منابع موجود، که نخستین‌بار در آثار تاریخ‌نگار ایلخانی، رشیدالدین فضل‌الله همدانی (۱۲۴۷–۱۳۱۸ م) ثبت شده، «اغوزنامه» عنوان رایجی در میان پژوهشگران برای مجموعه‌ای از روایت‌ها دربارهٔ نیای اسطوره‌ای و اسلام‌پذیر ترکان اوغوز است (که نامشان به صورت‌های Oğuz یا Oghūz نیز نوشته می‌شود و همان قومی‌اند که در غرب آسیا «ترکمان» خوانده شدند).

در این سنت روایی، از «اغوزخان» سخن می‌رود؛ پهلوانی اسطوره‌ای که داستان تولد، فتوحات و گسترش تیره‌های ترک و مغول از نسل او نقل می‌شود. در آذربایجان و آناتولی، در دوران حکومت آق‌قویونلوها (۱۳۷۸–۱۵۰۱ م)، نسخه‌ای تعدیل‌شده از این سنت رایج شد که بخش‌های مربوط به چنگیزخان و عناصر مغولی از آن حذف گردید و در محافل عثمانی با اشتیاق پذیرفته شد. در همین حال، نسخه‌های دیگر این روایت، که رنگ‌وبوی تیموری داشتند، از سدۀ پانزدهم تا هجدهم میلادی در دربارهای آسیای مرکزی رواج داشتند.

ادعاهای نادر دربارۀ تبار اشرافی‌اش، گسترده و یکدست بود. این ادعاها در امتداد سنتی رایج از مشروعیت ترکمان‌ها و اوغوزها قرار داشت که در میان مردم محبوبیت داشت و در تاریخ‌نگاری‌های درباری نیز به رسمیت شناخته می‌شد. بعید است نادر اصلاً خود را درگیر چنین مباحثی می‌کرد، اگر این ادعاها به‌راستی به اندازۀ آنچه برخی پژوهش‌ها گفته‌اند، دور از ذهن و ساختگی بود. از آنجا که او تاج و تخت ایران را از دست دودمانی دیگر به دست گرفته بود، تأکید بر حق ذاتی و موروثی برای فرمانروایی، راهبردی معقول برای تحکیم مشروعیت سیاسی افشاریان به‌شمار می‌رفت. حتی این تفسیر، دیدگاهی بدبینانه نسبت به موضع نادر است. او به‌خوبی ممکن است خود واقعاً به تبار و نسب خویش باور داشته باشد؛ باوری که با توجه به بافت فرهنگی آن دوران، قابل درک و موجه بود.

درک نادر از تبار، تنها یکی از چندین مؤلفه در تصویری سیاسی بود که او از خویش ارائه می‌داد. هرچند در منابع افشاری از اصطلاحات نسب‌شناختی مانند «دودمان» و «سلسله» استفاده شده است، اما شاید بتوان طرح نادر را به‌طور کلی‌تر، پروژه‌ای در زمینهٔ زبان، قومیت یا خویشاوندی دانست. او نسب خود را به فردی خاص نمی‌رسانْد، بلکه آن را به مجموعه‌ای مبهم از نیاکان اوغوز، ترکمان و تیموری پیوند می‌داد. شاید اگر دودمان افشاری دوام بیشتری می‌یافت، اندیشه‌های نادر به‌تدریج صورت دقیق‌تر و انحصاری‌تری می‌یافت یا با ادعاهای کاریزماتیک نسبت به سلطنت در هم آمیخته می‌شد.

مأخذ متن فوق:
Karamustafa, A. A. (2022). The Hero of “the Noble Afshar People”: Reconsidering Nader Shah’s Claims to Lineage and Legitimacy. Iranian Studies, 55(2), 423–437.

فتوحات اسلامی از عهد رسول الله ﷺ تا خلافت هشام‌بن عبدالملک اموی