شاخص توسعۀ انسانی (HDI) در کشورهای خاورمیانه به‌دلیل تفاوت‌های موجود در توان اقتصادی، ثبات سیاسی، نظام‌های آموزشی و کیفیت خدمات درمانی، تنوع زیادی دارد. چندین کشور عربی حوزۀ خلیج فارس در دسته «خیلی بالا» یا «بالا» قرار می‌گیرند؛ این وضعیت حاصل اقتصادهای قوی، برنامه‌های گستردۀ اجتماعی و دسترسی وسیع به زیرساخت‌های مدرن است.

در مقابل، برخی کشورهای منطقه در بازۀ «متوسط» یا «میانه» جای می‌گیرند که نشان‌دهندۀ چالش‌های توسعه‌ای، نابرابری درآمدی و سرمایه‌گذاری محدود در خدمات عمومی است.

همچنین کشورهایی که با درگیری یا بی‌ثباتی طولانی‌مدت مواجه بوده‌اند، در سطوح «پایین» یا «بسیار پایین» ثبت می‌شوند؛ جایی که مسائلی مانند دسترسی محدود به آموزش، کمبود خدمات درمانی و سطح پایین استانداردهای زندگی همچنان مانع توسعۀ انسانی می‌شوند.

یک سال پیش در چنین روزی (۲۷ نوامبر ۲۰۲۴)، عملیات «رَدعُ العُدوان» در سوریه آغاز شد و ۱۱ روز بعد با فتح دمشق به سرنگونی رژیم بشار اسد انجامید. بامداد چهارشنبه ۷ آذر ۱۴۰۳، ائتلافی از گروه‌های انقلابی و جهادی سوریه با عنوان «فرماندهی عملیات نظامی»، به‌قیادت هیئت اسلامی تحریرالشام و به‌رهبری شیخ ابومحمد الجولانی (احمد الشرع)، با همراهی گروه‌های تحت حمایت ترکیه، حمله‌ای گسترده علیه نیروهای رژیم اسد در استان‌های ادلب، حلب و حماة آغاز کردند. این عملیات در ابتدا هدفی محدود داشت، اما به‌سرعت گسترده شد. در ۲۹ نوامبر بخش‌های مهم حلب فتح شد و فروپاشی خطوط دفاعی رژیم شدت گرفت. طی روزهای بعد، ده‌ها شهر و روستا در شمال و مرکز کشور آزاد شد و حماة نیز تا ۵ دسامبر تحت کنترل آمد. هم‌زمان قوای مستقر در جنوب کشور نیز درعا و سویدا را گشودند و ارتش آزاد سوریه نیز پالمیرا را گرفت. در ۷ دسامبر، نیروهای معارض به حومۀ دمشق رسیدند و روز بعد با فرار بشار وارد پایتخت شدند. با فتح دمشق، رژیم پنجاه سالۀ خاندان اسد فروپاشید.

📊 کشورها در سه سطح جمعیتی دسته‌بندی شده‌اند: ۱۰۰ تا ۱۹۹ میلیون نفر؛ ۲۰۰ تا ۹۹۹ میلیون نفر؛ و کشورهایی که جمعیت آن‌ها از یک میلیارد نفر فراتر می‌رود. این توزیع نشان می‌دهد که بیشترین تراکم جمعیتی در آسیا و آفریقا قرار دارد و چند کشور از قاره‌های آمریکا نیز در این فهرست دیده می‌شوند.

🕌 اسلام دینی با بیشترین نرخ رشد در میان ادیان جهان است و جمعیت پیروان آن در تمام مناطق جهان به‌طور غیریکنواخت پراکنده‌اند. بخش عمدۀ جمعیت مسلمانان در آسیا زندگی می‌کنند؛ جایی که حدود ۱.۶ میلیارد نفر از اندونزی و پاکستان گرفته تا هند و بنگلادش پیرو دین مبین اسلام هستند. پس از آن آفریقا با بیش از ۷۶۰ میلیون نفر قرار دارد؛ جایی که کشورهایی همانند نیجریه، مصر و سودان جوامع مسلمان بسیار بزرگی دارند. اروپا نیز حدود ۶۲ میلیون مسلمان دارد. آمریکای شمالی و جنوبی جمعیت بسیار کمتری دارند، هرچند تعداد مسلمانان در کشورهایی مانند ایالات متحده، کانادا و برزیل به‌طور پیوسته درحال افزایش است. اقیانوسیه کم‌جمعیت‌ترین منطقه از این نظر است و حدود ۱ میلیون مسلمان در آن زندگی می‌کنند.

اقمار جمع قمر است و به قمرهایی که دور یک سیاره می‌گردند اشاره دارد. عبارت کشور تابع یا دولت اقماری (Satellite state) به کشوری گفته می‌شود که رسماً مستقل باشد ولی شدیداً تحت تأثیر یا کنترل سیاسی، اقتصادی، و نظامی یا به‌طور کلی هژمونی یک کشور دیگر قرار داشته باشد. در طول جنگ سرد این اصطلاح برای اشاره به متحدان شوروی در اروپای مرکزی و شرقی که عضو پیمان ورشو بودند به کار می‌رفت:

جمهوری سوسیالیست خلق آلبانی
جمهوری خلق لهستان
جمهوری خلق بلغارستان
جمهوری خلق رومانی
جمهوری سوسیالیستی چکسلواکی
جمهوری دمکراتیک آلمان (آلمان شرقی)
جمهوری خلق مجارستان

برخی نیز از جمهوری فدرال سوسیالیستی یوگسلاوی به‌عنوان یک دولت اقماری شوروی یاد کرده‌اند، اگرچه این کشور پس از اختلاف بین تیتو و استالین در سال ۱۹۴۸ و انتقال دفتر کامینفرم از بلگراد به بخارست از ردهٔ این کشورها جدا شد. همچنین جمهوری دموکراتیک افغانستان از ۱۹۷۸ تا ۱۹۹۱ را نیز می‌توان یک دولت اقماری به‌شمار آورد.

یک اتحادیهٔ منطقه‌ای که بر تاریخ مشترک، فرهنگ، تجارت و همکاری استوار باشد، می‌تواند به نیرویی قدرتمند در صحنهٔ جهانی بدل شود.

📊 جمعیت ترکیبی: ۹۳.۶ میلیون نفر
💰 تولید ناخالص داخلی اسمی: ۶۲۲ میلیارد دلار
📈 تولید ناخالص داخلی سرانه: به‌طور میانگین ۶۶۴۵ دلار

اتحادیۀ آسیای میانه می‌تواند به معنای:
✨ رشد اقتصادی قوی‌تر
✨ تسهیل رفت‌وآمد و تجارت
✨ امنیت و ثبات جمعی
✨ تبادل فرهنگی و آموزشی
✨ صدایی رساتر در سطح جهانی

پس از آنکه امپراتوری روم به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد (۳۹۵م)، بیزانس (روم شرقی) و ساسانیان بارها با یکدیگر جنگیدند. این نقشه، تصویری مقایسه‌ای است که مرزهای ساسانیان را پیش از تقسیم امپراتوری روم نشان می‌دهد. منطقۀ حائل دو قلمرو در شرق آناتولی، پادشاهی ارمنستان با فرمانروایی سلسلۀ آرشاکونی (اشکانیان) بود.

کلمۀ چکمه در اصل وام‌واژه‌ای ترکی به معنای «چیزی که کشیده می‌شود» است. گاهی در زبان عامیانه به چکمه، پوتین نیز گفته می‌شود. در زبان فارسی از واژه‌های موزه و جَمشاک و پاژنگ به‌عنوان معادل و برابر چکمه یا پوتین یاد می‌شود. در چند سال اخیر کلمۀ فرانسوی بوت (la botte) نیز به‌دلیل افزایش محبوبیت میان برخی در میان مردم عامه در ایران رایج شده است.

ابراهیم‌بن عواد حسینی هاشمی (ملقب و معروف به ابوبکر البغدادی)، چند صباحی با توحش عریان، بساط شرارت در اقصای بلاد و صحاری شام و رافدین گسترد و کودکانه تخم خیال در بسیط کرۀ زمین می‌کاشت. این دیوسار آدمخوار که کارگردان کمدی سیاه داعش بود، لگام‌گسیخته سودای فتح رُم داشت، اما کشورهای جهان و در رأس آن‌ها ابرقدرت‌ها و قدرت‌های منطقه پستانک در کام کودک قصه‌گوی هاشمی نهادند و سایر هواشم خودخواندۀ خلفش نیز در سوراخ‌موش می‌خزند و یکی پس از دیگری مردار می‌شوند. باری، بسیاری از کشورها در واکنش به توسعۀ سریع قلمرو داعش بعد از حملۀ این شرذمه در سال ۲۰۱۴ به عراق، در هر دو جبههٔ جنگ داخلی سوریه و جنگ عراق علیه داعش مداخله کردند. بعدها نیز کشورهای دیگر مداخلاتی علیه گروه‌های وابسته به تروریست‌های داعش در آفریقا انجام داده‌اند. بدین‌ترتیب، خودنمایی خنازیر داعش را تا سال ۲۰۱۹ به‌طور بسیار چشمگیری نابود و شدیداً تضعیف شد. هرچند درگیری‌های پراکنده در سوریه ادامه دارد، اما لوث حضور ایتام بغدادی تا سال ۲۰۲۵ به مناطقی معدود با توان محدود تقلیل یافته است.

هنری دوم در سال ۱۱۵۴م بر تخت انگلستان نشست. با به قدرت رسیدن او، سرزمین‌های مهمی مانند آکتین، آنژو و مَن تحت فرمان یک پادشاه درآمد. هنری در مدت کوتاهی قلمرویی گسترده از اسکاتلند تا کوه‌های پیرنه را تحت سلطه گرفت و سپس در سال ۱۱۶۹ این سرزمین‌ها را میان پسرانش تقسیم کرد. او آنژو و مَن را به پسر بزرگش هنری جوان، برتانی را به جفری و آکتین را به ریچارد واگذار کرد. کوچک‌ترین پسرش جان چون تنها پنج سال داشت، هیچ سرزمینی دریافت نکرد و «جانِ بی‌سرزمین» لقب گرفت. با اینکه هنری دوم تقریباً نیمی از قلمرو خود را به پسرانش سپرده بود، همچنان رویکردی اقتدارگرایانه داشت و در عمل، ادارۀ این سرزمین‌ها را خودش بر عهده داشت. این وضعیت بعدها موجب شورش‌هایی از سوی شاهزادگان شد که تحت نفوذ فرانسه شکل گرفته بود؛ حتی می‌توان گفت بزرگ‌ترین آسیب به هنری پادشاه نه از دشمنانش، بلکه از سوی پسران خودش وارد شد!

اسماعیل‌بن احمد در سال ۸۴۸ یا ۸۴۹ میلادی در فرغانه متولد شد. او پسر احمدبن اسد، امیر طاهریان در سمرقند و فرغانه بود. پس از درگذشت احمد، پسرش نصر در سال ۸۷۴ میلادی حکومت منطقه را به دست گرفت. در همان سالی که نصر به قدرت رسید، مردم بخارا از او خواستند برای این شهر فرمانداری تعیین کند. نصر نیز برادرش اسماعیل را به‌عنوان والی بخارا منصوب کرد. اسماعیل که توانسته بود امنیت شهر را برقرار و حملۀ خوارزمیان را دفع کند، بعدها با حمایت رافع‌بن هرثمه، والی طاهریِ خراسان، علیه برادرش شورش کرد؛ اما شکست خورد و ناچار شد شرایط موردنظر نصر، از جمله پرداخت سالانه ۵۰۰ هزار درهم خراج را بپذیرد.

اسماعیل بار دیگر علیه برادرش قیام کرد و در سال ۸۸۸ میلادی، در نزدیکی سمرقند، نصر را شکست داده و به اسارت گرفت. بااین‌حال با او رفتاری بسیار نیک داشت و وی را در مقام خود باقی گذاشت و به سمرقند فرستاد. با درگذشت نصر در ۲۱ اوت ۸۹۲، حکومت به دست اسماعیل‌بن احمد رسید. او در نخستین اقدام، بخارا را مرکز و مقر خود اعلام کرد. سال بعد نیز به‌سوی ترکان غیرمسلمان طراز لشکر کشید. این لشکرکشی سبب شد قلمرو سامانیان در شرق به بیشترین وسعت خود برسد.

اسماعیل سپس توجه خود را به غرب معطوف کرد و امیر صفاری، عمروبن لیث را در نبرد بلخ شکست داده و اسیر کرد و او را به بغداد فرستاد (۹۰۰ میلادی). در مقابل، خلیفۀ عباسی (امام المعتضد بالله) برای او فرمان‌های رسمی حکومت بر خراسان، طبرستان و دیلم را صادر کرد. بااین‌حال، اسماعیل برای تثبیت قدرت خود در طبرستان و دیلم، ناچار شد با زیدیان وارد نبرد شود. امیر اسماعیل با دو لشکرکشی در سال‌های ۹۰۰ و ۹۰۴ میلادی، طبرستان و دیلم را به قلمرو امارت خود افزود و سه سال بعد، در ۲۴ نوامبر ۹۰۷ میلادی، وفات یافت.

عثمان در دوران فرماندهی پدرش ارطغرل غازی در سوگُت کم‌کم چهره‌ای برجسته شد. وقتی ارطغرل منصب «سوباشی» را بر عهده داشت، عثمان به‌سبب کاریزما و نفوذ خود توانست در میان خویشاوندان برتری یابد و به‌عنوان جانشین پدرش انتخاب شود. او سپس بیگ‌های ترکمان را که به اطراف سوگُت می‌آمدند پیرامون خود گرد آورد. هرچند از نظر جایگاه سیاسی با این بیگ‌ها برابر بود، اما شخصیت اثرگذارش باعث شد عملاً به رهبر آنان بدل شود.

پس از درگذشت ارطغرل غازی در سال ۱۲۸۱، عثمان جانشین او گردید. نخستین فردی که پس از بیگ شدن با او روبه‌رو شد، آیانیکولا، تکفور اینه‌گُل بود (تکفور نام‌ چند تن‌ از امپراتوران‌ بیزانس و بعدها در منابع‌ اسلامی‌ لقب‌ فرمانروایان‌ روم‌ و ارمنستان‌ صغیر و حاکمان‌ برخی‌ شهرهای‌ آناطولی‌ بود). در نبرد ارمنیبِلی در سال‌های ۱۲۸۴–۱۲۸۵ که میان آن دو رخ داد، برادرزادۀ عثمان یعنی بایقوجا شهید شد. همان سال عثمان به کولاجا حصار یورش برد و آن را فتح کرد. در سال ۱۲۸۶ اگرچه در نبردی در نزدیکی ایکیزجه پیروز شد، اما برادر بزرگترش ساوجی را از دست داد. در سال ۱۲۸۸ قلعهٔ قاراجه‌حصار را فتح کرد و آن را مرکز امارت و بیگ‌نشین خویش ساخت.

در همان سال، عثمان به لشکرکشی به شهرهای مودورنو و گوینوک پرداخت. مودورنو را به فرمانده‌اش سامسا چاووش سپرد و پس از غارت گوینوک و تاراقچی، به دشت گُل‌کلانوز پیش رفت و سپس به قاراجه‌حصار بازگشت. بین سال‌های ۱۲۸۸ تا ۱۲۹۹، عثمان‌بیگ منطقهٔ میان قاراجه‌حصار تا بیله‌جیک–ینی‌شهر را تحت کنترل خود درآورد. در سال ۱۳۰۱، شهر ازنیک را در محاصره گرفت و سال بعد در کویون‌حصار، سپاه بیزانس را شکست داد و بدین‌ترتیب، بیگ‌نشین او به یک دولت مستقل تبدیل شد.

در نبرد دیمبوس در سال ۱۳۰۳ که با سپاه بیزانس درگرفت، تلفات زیادی داد و برادرزادۀ دیگرش یعنی آیدوغدو نیز در میان شهیدان بود. در سال ۱۳۰۴ به لشکرکشی سقاریه رفت. در این لشکرکشی، تکفورهای لبلبجی‌حصار، چادیرلو و لَفکه تسلیم شدند. تکفور آخیسار مقاومت کرد اما شکست خورد. عثمان سپس به گیوی پیشروی کرد و قلعهٔ متروک آنجا را تصرف نمود و تکفور پیناری را نیز به‌دست آورد؛ اما نتوانست قلعهٔ کاراچپوش را فتح کند. این قلعه، همراه با قلعه‌های آبسو و قاراتگین، در سال بعد به‌دست پسرش اورخان تصرف شد.

پس از سال ۱۳۰۵ دیگر نامی از عثمان غازی در گزارش‌های لشکرکشی دیده نمی‌شود. همین قدر می‌دانیم که او از بیماری نقرس رنج می‌برد و در همان سال فرماندهی سپاه را به پسرش اورخان سپرد و احتمالاً تا زمان مرگش - که گمان می‌رود در سال ۱۳۲۴ بوده باشد - به امور بیگ‌نشین رسیدگی می‌کرد. طلوعی تاریخ‌ساز که با دلاوری و تدبیر عثمان غازی آغاز شد، نوید دولتی فراگیر و مقتدر بود و بیگ‌نشین او توسط جانشینان وی به یک امپراتوری بزرگ اسلامی بدل شد که ۶۲۶ سال دوام یافت.