📚ئازادیی کورد

✍جەیسۆن دۆکستادەر و، ڕۆژین موکریان
لە ئینگلیزییەوە: لەیلا سەمەدی
✅پوختە:
زۆربەی کوردە بیرمەندە سیاسییەکان لەسەر ئەوە کۆکن کە گەلەکەیان پێویستی بە ئازادی هەیە. جگە لەوەش، هاوڕان کە پێویستیان بە ڕزگاربوون لەو هەژموونی(باڵادەستی)یە  هەیە کە بە دەست ئەو چوار دەوڵەتەوە تووشی بوون و لە نێوانیاندا دابەش کراون واتە، تورکیا، سوریا، عێراق و ئێران. ئەوەی کەمتر ڕوونە، سروشتی سەرڕاستی ئەم ئازادییەیە. مشتومڕی سەرەکی کە تایبەتمەندیی گوتاری سیاسیی کوردییە، لەسەر ئەوەیە کە ئایا ئەو ئازادییەی کە بەدوایدا دەگەڕێن پێویستی بە بوونی دەوڵەتێکی نەتەوەیی سەربەخۆی کوردی هەیە؟ عەبدوڵا ئۆجەلان، سەرکردەی ڕۆشنبیری زیندانیکراوی پارتی کرێکارانی کوردستان"پەکەکە"، باس لەوە دەکات کە ئازادیی کورد تەنیا لە ڕێگەی ڕزگاربوون لە خودی مۆدێلی دەوڵەت-نەتەوە(nation-state model) بە دەست دێت. ئۆجەلان لەبری دامەزراندنی کوردستانێکی سەربەخۆ، ئۆتۆنۆمیی ناوچەیی بۆ کوردەکان لە ڕێگەی کۆنفیدرالیزمێکی تەواو یەکسانیخوازانە و دیموکراسیی ڕاستەوخۆ پێشنیار دەکات کە مۆرای بووکچین (Murray Bookchin)، بە ئیلهامی ئانارشیستییەوە کە خوازیاری ئۆتۆنۆمیی شارەوانی بوو، بیر دەخاتەوە. ئێمە لە وەڵامی ڕێبازی ئۆجەلان دەڵێین کە بەکارهێنانی ڕەتکردنەوەی ئەنارشیستی دەوڵەت تا ڕادەیەکی زۆر هەڵەیە. ئێمە هەندێک کێشەی مێژوویی و چەمکی لەگەڵ تێگەیشتنی ئەنارشیستی لە دەوڵەتدا دەستنیشان دەکەین و بە پەڕینەوە بەسەر هەندێک ئەنارشیستەوە، و لەوانەش ئۆجەلان، پەرە دەدەین بەو دانپێدانانە کە ئازادیی ئەنارشیستی تەنیا دوای ماوەیەکی درێژخایەن لە بوونی دەوڵەتگەرانەوە(statist existence) بە دەست دێت. ئێمە بە پێچەوانەی مۆدێلی ئەنارشیستیی ناهەژموون(non-domination)، زۆرتر مۆدێلێکی کۆماریخوازانە لە ئازادی و ڕزگاری پێشنیار دەکەین، هەروەها وەک مۆدێلی ناهەژموون، کە پێویستی بە پێکهێنانی دەوڵەتێکی سەربەخۆ لانی کەم لەم قۆناغە مێژووییەدا هەیە، بۆ کورد و هەروەها هەر گەلێکی بندەست، تا وەک ئازادیی ڕاستەقینە هەژمار بکرێن. لە کۆتاییدا هەوڵ دەدەین هەندێک توخمە چەمکییەکانی ئەنارشیستی و کۆماریخوازانە تێکەڵ بکەین و ڕوانگەیەکی کۆمەڵایەتیی لێکدراو ئاراستە بکەین، کە بتوانێت وەک بناغەیەکی باشتر بۆ ئاواتەکانی کورد بۆ ئازادی خزمەت بکات.
سەروشەکان: کورد، ئازادی، ئەنارشیزم، کۆماریخوازی، کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک، دەوڵەت.
✅  ئەم وتارە لەم بەستەرەدا بخوێنەرەوە:
https://jineftin.krd/2022/12/18/%d8%a6%d8%a7%d8%b2%d8%a7%d8%af%db%8c%db%8c-%da%a9%d9%88%d8%b1%d8%af/

📚فێمینیزم و دەوڵەت؛
هاوکاری یان بەرامبەرکێ؟ کارامەیی یان ناکارامەیی؟

✍چنوور فەتحی
✅پوختە:
پێوەندیی فێمینیستەکان لەگەڵ دەوڵەت و حکوومەتەکان دەبێ چۆن بێت؟ ئایا دەبێ یارمەتییان لێ وەربگرن؟ یان لە دەوڵەتەکان دوور بکەونەوە و کار لە سەر کۆمەڵگای مەدەنی بکەن؟ ئایا دەبێ هەوڵی چوونە ناو دەسەڵات و بەدەستەوەگرتنی کاروباری سیاسی و سیاسەتدانان بدەن یان ئێنێرژیی خۆیان بۆ تواناسازیی ژنان تەرخان بکەن؟ یان ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ بەرەنگاری ئەم دەوڵەت و حکوومەتانە – کە هەر هەموویان درێژکراوەی ئۆتۆریتیی باوک‌سالارین – ببنەوە؟ ئایا کارکردن لەگەڵ دەوڵەتەکان بە مانای ئەوەیە کە چوویتەتە خزمەتی دەوڵەتەوە یان دەبێ وەک جۆرێک لە هەوڵدان بۆ دەستەبەرکردنی خواست و داوا فێمینستییەکان نیشانی بدەی؟ و لە کۆتاییدا ئایا مەگەر دۆخی ژنان لە هەموو کات و شوێنێکدا هاوشێوەیە کە بکرێت وەڵامی هاوشێوەش بەم پرسیارانە بدرێتەوە و وەڵامەکان لە هەموو دۆخ و حاڵەتێکدا وەک یەک بن؟لەم وتارەدا هەوڵ دەدەین لەگەڵ پێناسەکردن و ناساندنی سەرجەم بوارەکانی ئەم تەوەرە نوێباوە و باسکردن لە پێشینە و شوێنگەی سەرهەڵدان و زاراوە و دەستەوشە پێوەندیدارەکان، ئاماژە بە هەندێ لەو بەربەستانەش بدەین لە کە کۆمەڵگاکانی جیهانی سێیەمەدا بەرەوڕووی ئەم ڕێبازە فیکری و پراکتیکییە دەبنەوە. هەم لەبەر ئەوەی کە تەوەرەکەمان بابەتێکی تازە و کەمتر باسکراوە و هەم لەبەر ئەوەی کە دەتوانێ وەک زانستێکی نێوان لقەکان ئەو کەپاسیتییەی هەبێت کە کۆمەڵێک توێژینەوەی مەیدانی و لۆکاڵی بە دوای خۆیدا بێنێت،ئەم وتارە بە ئامانجی ناساندنی ئەم ڕووکردە هاتۆتە نووسین و بەهیوایە ببێتە سەرەتایەک بۆ ڕێگایەکی پڕ بەرهەمی توێژینەوەی هاوشێوە و بەسوود.

✅  ئەم وتارە لەم بەستەرەدا بخوێنەرەوە:
https://jineftin.krd/2022/12/19/%d9%81%db%8e%d9%85%db%8c%d9%86%db%8c%d8%b2%d9%85-%d9%88-%d8%af%db%95%d9%88%da%b5%db%95%d8%aa%d8%9b/

📚لە ناوی کارڵ پۆپەرەوە بەرەو فەلسەفەکەی


✍کاروان عومەر کاکەسوور

  ✅ «ئەو فیلۆسۆفی عەقڵە، بگرە بە یەکێک لە فیلۆسۆفە دیارەکانی عەقڵ دادەنرێت لە سەدەی بیستەمدا، کە (٩٢) ساڵی تێدا ژییا، بەڵام لەو بوارەیشدا ڕێگەیەکی تایبەت دەگرێتە بەر و فەلسەفەیەکی تایبەتیش دادەمەزرێنێت، بە ڕادەیەک لە هیچ کۆمەڵناسێکی دیکە ناچێت. (پۆپەر) نەک هەر مەبەستی نییە لە ڕێی توێژینەوەی زانستییەوە بە حەقیقەتی ڕەها بگات، بەڵکوو دەیەوێت ئەوەیش دەربخات، کە هەر عەقڵانیەتێکی زانستی بەرهەمی مێژوویەکی دیاریکراوە، بۆیە ناکرێت لە سەردەمێکی دیکەدا پەنای بۆ ببرێت، بەوەی زانین لە پەرەسەندنی بەردەوام و خێرادایە، کە ئەو گۆڕانکارییانە وامان لێ دەکەن گومان بە پێشڕۆی خۆمان بزانین و هەمیشە تیۆرییەکان بخەینە بەردەم تاقیکردنەوەی سەختەوە، ئاخۆ دەردەچن، یان دەکەون؟  ئەوە هەر تاقیکردنەوەکانن پەرە بە تیۆرییەکان دەدەن و دەیانخەنە ئاستی بەرزترەوە، بێ ئەوەی بهێڵن بگەنە خاڵی کۆتایی، تا خۆیان بە حەقیقەتی ڕەها دابنێن. بەم شێوەیە تیۆرییەکان کاتێ دەتوانن درێژە بە خۆیان بدەن، کە لە تاقیکردنەوە بەردەوامەکان دەردەچن، دەنا لە کەڵک دەکەون و بە هیچ پاساوێک ناتوانرێت ژیانیان بە بەردا بکرێتەوە. ئەم پرۆسێسە ناوی پووچەڵکردنەوە، یان ڕەتکردنەوە، یان بەدرۆخستنەوە (Falsifiability)ـەیە، کە ڕاستییەکەی مەبەست لە بوونی توانای بەدرۆخستنەوەیە و پێوەرە بۆ ئەوەی چی زانستی و چی نازانستییە»
✅ «لە لای (پۆپەر) مێتۆدی زانستی بە پلەی یەکەم پشت بە گریمان دەبەستێت، نەوەک بە سەرنج و ئەزموون، چونکە ئەوەی ڕێمان دەدات ڕاستی و چەوتیی شتەکان دەربخەین، گریمانەیە، بەوەی هەر تیۆرییەک کاتێ وەک زانست دەناسرێت، کە توانای هەبێت بخرێتە بەر تاقیکردنەوەوە، بێ ئەوەی خۆی لە دەست بدات. ساتێ دەگوترێت گریمانە، واتە ئێمە بۆ سەلماندنی ڕاستیی تیۆرییەک ڕێگەیەکی دیاریکراومان نییە، بەڵکوو لە دۆخی دۆزینەوەی ڕێی گونجاوداین، کە دەشێ زیاتر لە تیۆرییەک بدۆزینەوە، لە کاتێکدا ئەوانەی پشت بە ئیندەکشن دەبەستن، پێیان وایە تیۆریی زانستی، ئەوەیە، لە ڕووی ئەزموونەوە دەرکەوتووە، زانستییە، کە بە بڕوای (پۆپەر) ئەوانە دەرگە لە بەردەم کرانەوەی زانست دادەخەن و ڕێ نادەن قسەی دیکەی لێوە بکرێت. ئەزموون دەتوانێت لایەکی ئەو شتەمان پێشان بدات، بەڵام لاکانی دیکە دەشارێتەوە. واتە ئەگەر بێژمار بەڵگەمان دەست کەوت و سەلمێنرا لایەکی ئەم تیۆرییە دروستە، هێشتا لاکانی دیکە وەک خۆیان ماونەتەوە و نەسەلمێنراون. وەک لە سەرەتای کتێبی (لۆجیکی دۆزینەوەی زانستی)دا نموونە بە مەلی قوڵینگ (swan) دێنێتەوە، کە دەگوترێت هەموویان سپین، بەڵام کاتێک ڕەنگێکی دیکەمان دەست دەکەوێت، ئەوە تێکڕای ئەو بەڵگانەی بۆ ئەوە دەهێنرانەوە، گۆیە تەنیا قوڵینگی سپی هەیە، بەو دانەیە پووچ دەبێتەوە. بەکورتی هەزار قوڵینگی سپی ناتوانن بیسەلمێنن سەرجەم قوڵینگەکان سپین، بەڵام یەک قوڵینگی ڕەش دەتوانێت (یاسای گشت قوڵینگەکان سپین) بە درۆ بخاتەوە»



✅ درێژەی ئەم وتارە لەم بەستەرەدا بخوێنەرەوە
https://is.gd/VodnQr

💫 "بێ تۆ نەبوون، نییە" و
دوو شیعری تر


✍ حەمەی مەلا

📝پاژێک لە شیعری یەکەم


تۆ چرپەیەکیت
بە نوتفەیی بانگهێشتت کردم بۆ ژیان
تۆ دەنگێکیت
لە شەوی لە دایکبوونمەوە دەتبیستم
هاوارێکیت ساڵەهایە بۆ سەرچاوەکەت دەگەڕێم
لە خۆمدا، تا ژێر هەنسکەکانی منداڵیم بۆت گەڕام و نەمبینیت
بە ناو کوچە تاریکەکانی دڵمدا شوێنت کەوتم،
بەڵام تەنیا ئەو تریفانەم بینی لە هەنگاوت هەڵوەریبوون!
لە بنی خەرەندەکانی ڕۆحمەوە بە جۆرێک بانگم لێ کردیت،
عەرشی خوا کەوتە لەرزین و بورجی بابل بە شکۆی ناوەکەت ڕووخا
لەسەر زایەڵەی ناوی تۆ نەتەوەکان کەوتنە گۆ و زمانیان پژا!
پەڕە پەڕە مێژووی شارستانییەتەکانم بە شوێنتا هەڵدایەوە
لە "وەرکا" بۆ دۆزینەوەت نووسراوی سەر تاتەکانم خوێندەوە
ناوی تۆم لەسەر دەروازەکانی نەینەوا بینی و سۆراغم کردیت
لە میسڕ شوێن پێکانتم لەسەر کەناری نیل هەڵگرت
لە لوتکەی هەڕەمەکانەوە بۆ تۆم ڕوانی و ئەفسوس هەر نەمدۆزیتەوە!
هەتا چین بەدواتا هاتم، عەتارەکان لە هەناسەت میسک و عەتریان دەگرتەوە
لە هندستان بۆ سەلماندنی تەناسوخ، بە باخچەدا ڕۆحی تۆیان دەناسییەوە!
لە گریک چوومە سەر ئەکرۆپۆلی و بانگم کردی
بێ ناوی تۆ؛ لە ئەکادیمیای ئەفڵاتون نەیانهێشت بچمەژوورەوە!
تۆ چرپەیەکیت لە ئەزەلەوە گوێم لێتە
لە ئەفسانەکاندا بۆت گەڕام و دەستەکانتم نەدۆزییەوە
کە هۆمیرۆس ئیلیادەی نووسی تۆ حیبرت بۆ دەگرتەوە
هەندێک دەڵێن؛ نەخشەڕێگای هەڵهاتنت بۆ ئەنتیگۆنا داناوە
بەهۆی تۆوە ئۆرفیۆس پشتی کردووەتە خوداکان
لەبەر تۆ بوو کە ئۆردیکای لەدەست داوە!
بەپێی گێڕانەوەی تەوڕات
سەردەمانێک لە بەهەشتدا باغت ئاوپرژێن کردووە
ئەو کاتەی ئادەم دەرکرا، لە عەدەن مامانی گوڵ بوویت
لە دوای تۆفانی نوحەوە
لە ڕەزەکانی ئۆرشەلیم ترێت کردووە بە شەراب
سەردەستەی ئەو کچانە بوویت، سڵێمان غەزەلی بۆ وتوون!
سەبەئییەکان ئەو کاتەی تۆیان بینیوە، وازیان لە بەلقیس هێناوە
شیوەنەکانی یەرمیاش بۆ بێمەیلی تۆ نووسراوە!

✅ئەم شیعرانە لەم بەستەرەدا بخوێنەرەوە.
https://is.gd/Lu3BsA

💫قومێ کانی
✍ دلاوەر ڕەحیمی
🔅پاژێک لە چیرۆکەکە
 
هەندێک لەو دیمەنانە ڕاستی بوون و خەو نەبوون، هەندێکیان ڕووداوی زەینی بوون، لەو ڕووداوانە بوون کە لە سێ تا پێنج چرکە لە زەیندا ڕوو دەدەن و کە بەئاگا دێیتەوە ناتوانی باوەڕ بهێنی کە ئەو هەموو ڕووداوانە لە سێ چوار پێنج چرکەدا لە زەیندا ڕوویان داوە و، هەم بە ڕاستی ڕوویان داوە و هەم ڕوویان نەداوە، ڕوویان داوە و ڕوویان نەداوە، ئەو هەموو ڕووداوە، ئەو هەموو خوێنە، ئەو هەموو جارە خۆکوشتنە، خۆفڕێدانە، حەب خواردنە، تەق گوللەیەک بە کەللەی خۆتەوە نانە، بە قورگتدا نانە، خۆهەڵدانە بەر لۆری و خۆخستنە خوارەوەیە، ئەو هەموو خوێنە، فرمێسکە، ئەو هەموو هەستە تێکەڵوپێکەڵە، لە یەک کاتدا ترس و بێباکییە، ئەو هەموو چی و چییە، ئەو هەموو خەون و خەوە، ئەو هەموو چی و چییە پێکەوە لە سێ چوار پێنج، تۆ بڵێ شەش چرکەدا ڕوویان داوە، ئەو هەموو خزم و کەس و هاوڕێ و هاوسێ، ناسراو و نەناسراوە، ئەو هەموو هاوخوێن، هاووڵاتی، هاوکۆڵان، هاوشەقام، هاوخەون و هاوخەوەی لەسەر گۆڕەکەتن. چۆن دەکرێ ئەو هەمووە لە سێ چوار پێنج شەش، ئێوە بڵێن حەوت چرکەدا ڕوو دەدەن. ئەو هەموو ڕووداوە، ئەو هەموو دیمەنە، ئەو هەموو سیمایە، ئەو هەموو گۆشەنیگایە، خەوە، خەونە، ئەو هەموو هەمووە. ئەو هەموو هەمووە. ئەو هەموو هەرچی هەیە و نییەیە، لەنێوان خەوەکان و ڕاستییەکان و خەیاڵ و داڵغەکان و ئەو هەموو هەمووەدا، ئەو هەموو حاڵەتە زەینییانەدا و نووسینی چیرۆکێک لەبارەی ئەودا پەشۆکاو و سەرگەردان بووم. بیرم کردەوە چۆن خۆم دەرباز بکەم، چۆن خۆم لەم تاریکستانەی بە دەستی خۆم، بە زەین و خەیاڵی خۆم، بە ویستی خۆم بۆ خۆمم دروست کردووە، دەرباز بکەم. بیرم کردەوە زمان چ کەتنێک بە مرۆڤ ناکات، بیرم کەوتەوە خەیاڵ مرۆڤ بەرەو کوێ نابات. 
🔻 درێژەی ئەم چیرۆکە لەم بەستەرەدا بخوێنەرەوە:
https://jineftin.krd/2023/01/02/%d9%82%d9%88%d9%85%db%8e-%da%a9%d8%a7%d9%86%db%8c/

📚داکەوتنی شۆڕشگێڕ
لە پەراوێزی مەیلە ئێرانییەکانی کاک عەبدوڵڵا موهتەدیدا



✍عەدنان حەسەنپوور

  ✅ تاکە شتێک خەڵکێکی زۆری لە کوردستاندا بێتاقەت کردووە، لێدوان و نزیکبوونەوەی کاک عەبدوڵڵا موهتەدییە کە ماوەی چەند ساڵێکە بەم نەفەسە ئێرانییەی خۆیەوە هەموو هەوڵێک دەدات بۆ نزیکبوونەوە لە ناسیاسەتوان و سێلێبێریتییە بێناوەرۆکەکانی ئێران کە بەشی هەرەزۆریان لە بەرەی ڕاستی کۆنەپارێز، پان و نادیمۆکراتدان، ئەمەیش لەژێر ناوی «دیپلۆماسی و سیاسەت»دا بە خەڵکی کوردستان دەفرۆشرێتەوە، وەک چۆن سەردەمانێک ڕادەستکردنی کۆمەڵە بە مەنسوور حێکمەت لەژێر ناوی «شۆڕشی سەرانسەریی کرێکاران»دا بە خەڵک دەفرۆشرایەوە! کاک عەبدوڵڵا موهتەدی لە بەرنامەیەکی تەلەڤیزیۆنیدا لێدوانێکی لەسەر ئەم پەیامە دا کە پوختەی قسەکانی هەمان ئەو ڕستەیەی سەرەوە بوو و پێشوازی لە دەسپێشخەرییەکە کرد. کە وایە، با هەر لەو ڕستەیەوە دەست پێ بکەینەوە:
«بە گشتی، من هەموو هەوڵێک بۆ لێکنزیکبوونەوە و یەکگرتن و هاوپەیمانیی ناوخۆیی ئۆپۆزیسیۆنی دیمۆکراسیخوازی ئێرانی بە کارێکی گونجاو و ئەرێنی و بەکەڵک دەزانم.»
سەرتاپای ئەم ڕستەیە لێوانلێوە لە دژوازی و پارادۆکس، لەو ڕستەیەدا هەندێ وشە و چەمک وەک «پێشمەرجی سەلمێنراو» بەکار هێنراوە کە بچووکترین بەڵگە بۆ سەلماندنیان لە بەردەستدا نییە. مرۆڤ چۆن دەتوانێت «بەبێ مەرج» پێشوازی لە «هەموو هەوڵێک» بکات؟ ڕەنگە ئەو هەوڵە مەبەستێکی شاراوەی لە پشتەوە بێت کە لە ڕوانینی یەکەمدا خۆی دەرنەخات، کە وایە، پێشوازیی بێمەرج بە تەواوی بێمانایە. ئەڵبەت لەم نموونە تایبەتەدا هەر بە گشتی بابەتەکە پێچەوانەیشە، چونکوو لایەنێکی فاشیستی ڕاستگەرا هەیە کە نیوەئاشکرا و نیوەشاراوە هەم دژایەتیی نەتەوە بندەستەکان دەکات و هەم دژایەتیی خەڵکانی چەپ و پێشکەوتنخواز، هەر بۆیە لە بنەڕەتەوە هاوپەیمانبوون لەگەڵیدا هەم ناڕەوایە و هەم نامومکین. کەچی تاکە سەرنجی کاک عەبدوڵڵا کە زۆر بە نەرمونیان و موحیبەتیشەوە دەیدرکێنێت (تەنانەت نەیکردە ڕەخنەیش)، ئەوە بوو کە لە پەیامەکەدا دروشمی «ژن، ژیان، ئازادی» نەنووسراوە، ئەمەشی بە هەڵەیەکی بچووک دەزانی، نەک کارێکی بەئەنقەست بۆ لەخشتەبردنی ناوەرۆکی حەقیقیی بزووتنەوەکە و گۆڕینی بۆ بزاڤێکی «نیشتمانیی ناوەندتەوەرانەی پیاوسالارانەی ڕاستڕەوانە». ئینجا وتی ئەگەر واتان کردبا و دروشمەکەشتان نووسیبا ئەوە بۆ کوردیش باشتر دەبوو و دڵی پێ خۆش دەبوو!!! کاک عەبدوڵڵا هێشتا کوردی پێ ئۆبژە و بندەستە کە ناوەند ئەگەر هەر تەنها دڵی خۆش بکات، کافییە و بەسمانە، وەک بڵێی خەریکن خێرمان پێ دەکەن! ئاشکرایە ئەم نەفەس و هەوایە بە تەواوی هیی مرۆڤی خۆبەکۆیلەزانی بندەستی پەراوێزکەوتەیە کە خۆیشی لە ناهۆشیار و بگرە لە هۆشیاریدا قبووڵی کردووە کە قەدەری ئەو بندەستبوون و ئۆبژەبوونە و دەشێت گەورەکان لە ڕێی خودادا خێرێکی پێ بکەن یان نەیکەن!



✅ درێژەی ئەم وتارە لەم بەستەرەدا بخوێنەرەوە
https://tinyurl.com/2ehpbxns

📚نەرێت و زانست



✍ڕێبوار سیوەیلی

  ✅ پوختە:
ئەم توێژینەوەیە باس لە گرنگیی نەرێت و زانست لە پنتێكی هاوبەشدا دەكات، ئەمەش بۆ بەرپەرچدانەوەی ئەو بۆچوونانەی نەرێت وەك دژی زانست پێناسە دەكەن. باسەكە لە سێ بەشدا دەخرێتە ڕوو: یەكەم ڕوانگەی باوی كورد بۆ زانست و نەرێت، كە هیشتاكەش ڕوانگەیەكی كۆڵۆنیاڵیستانەیە و تیایدا زانست وەك چالاكییەكی پێشكەوتوو و نەرێت وەك سێمبوولی دواكەوتوویی دەخرێتە ڕوو. لە بەشی دووەمدا بە نموونەهێنانەوە لە شارستانییەت كورد و پەیوەندیی كورد و سرووشت، باس لە گرنگیی نەرێتی ئەو پەیوەندییە دەكرێت، كە پڕە لە بنەمای بیركردنەوەی زانستییانە و چەند نموونەیەك دەهینرێتەوە. لە بەشی سێیەمیشدا باس لە پێویستی و هاوبەشی نەرێت و زانست دەكەین و لەمەشدا دەگەڕێینەوە ئەو گفتوگۆیانەی زانایان و فەیلەسووفەكان هێناویانەتە پێش و باس لە گرنگیی نەرێت بۆ زانستی ئەمڕۆ دەكەن.
وشە كلیلییەكان: زانست، نەرێت، شارستانییەت، كولتووی دیارگەرا، گفتوگۆ، لیكترفێربوون...

✅ ئەم توێژینەوەیە لەم بەستەرەدا بخوێنەرەوە
https://jineftin.krd/2023/01/04/%d9%86%db%95%d8%b1%db%8e%d8%aa-%d9%88-%d8%b2%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%aa/

🎨ڕەنگ و یادەوەریی شوێن
چەند یادداشتێک دەربارەی دواپێشانگەی مەدحەت کاکەیی


 

✍بەختیار حەمەسوور


🎨 لە دوایین ڕۆژەکانی ساڵی ٢٠٢٢دا، ڕێک (٣٠ی ١٢)، لە سلێمانی، گەڕەکی شێخان، لە کۆڵانێکی پێچاوپێچ و تەنگ، لە خانوویەکی کۆنینە و داڕووخاودا، هونەرمەندی شێوەکار مەدحەت کاکەیی پێشانگەیەکی "یەک‌ڕۆژەیی" کردەوە. هەڵبژاردنی ئەو شوێنە بۆ کارێکی هونەری، دەکرێت بۆخۆی ببێتە مایەی لەسەروەستان و لێوردبوونەوە، ئەو خانووەی مەدحەت کاکەیی کارەکانی تێدا نمایش کردبوون، وێڕای فەرامۆشی و لەبیرکردن، هاوکات جێیەک بوو پڕ لە پیسایی، پاشەڕۆک، خاشاک، جلی ژێرەوەی ژنان، پێڵاوی تاکەوتاک و ڕەنگاوڕەنگ، جانتای کاڵبووە و دڕاوی چەرمین، چڵوچێوی پرژوبڵاو، درەختی قەد سووتاو و نیوەوشک، قوتووی بیرە و شووشەی شەربەت و ئۆزۆ، هاوکات هاتوچۆی بەردەوامی سێ پشیلەی مێینەی برسی و کزۆڵەش. مەدحەت لە ناوەندی ئەو گەورەزبڵخانەیەدا و بە دیوارە گڵین و درزبردووەکانیەوە تابلۆکانی هەڵواسیبوون، ئەمە وێڕای بیرخەرەوەی هەندی نموونەی جیهانی سەر بەم چەشنە لە نمایش، هاوتەک یادهێنانەوەیەکە لە ڕۆژانێکیش کە ژیان و کەسانێک لێرەدا بوون و لەگەڵ تاریکداهاتنی دواترووسکە لەم شوێنەشدا، دنیایەک خەون و ئارەزووی ون و فەوتاویش ئاوەوئاو چوون. کاکەیی لەخۆڕا و هەروا ئەم شوێنەی هەڵنەبژاردووە، بەڵکوو سەرەتا وەک بیرۆکە و دواتریش وەک ئایدیا لێی ڕاماوە و پاشتریش وەک جێیەک بۆ نمایش، هەڵیبژاردووە. هەر بینین و قسەکردنێکی من دەربارەی ئەو پێشانگەیەی مەدحەت کاکەیی شتێکە تەنیا لەناو کایەی ئەدەبیات و یادەوەریدا دەردەبڕدرێت و دەتوانم کۆی پڕۆژەکە لە بازنەی ئەدەبیات و یادەوەریدا وێنا بکەم و لێی بدوێم، وەک تر، نووسینێکی پسپۆڕانە دەربارەی هونەری شێوەکاری و تایبەت ئەو کارانەی مەدحەت کاکەیی لەو پێشانگەیەدا، لە توانای ئەم نووسینە و خودی نووسەرەکەشیدا نییە.

🎨درێژەی ئەم یاداشتە لەم بەستەرەدا بخوێنەرەوە

https://is.gd/ZY8pTP

📚کاتێک نووسەر جڵەوی کارەکتەرەکانی لەدەست دەدات



✍یاد شێرزاد

  ✅ پەیوەندیی نێوان لیۆ تۆڵستۆی نووسەری ڕوسی و یەکێک لە بەناوبانگترین کارەکتەرە خەیاڵییەکانی ناو ڕۆمانەکانی (ئانا کارێنینا) دەکرێت وەک نموونەیەکی زۆرباشی جڵەولەدەستدانی نووسەر تەماشا بکرێت. چیرۆکی سەرەکیی ڕۆمانەکە باس لە چەند خێزانێکی ئەرستۆکراتی کۆتاییی سەدەی نۆزدەهەم دەکات لە سەینت پیتەرسبۆرگی پایتەختی ئەو کاتەی ڕوسیا. ئانا کارێنینای کەسی یەکەمی چیرۆکەکە ژیانێکی ئاسایی بەسەر دەبات لەگەڵ منداڵەکەی و کاونت ئالێکسیی هاوسەری، کە یەکێکە لە ناسراوترین و ڕێزلێگیراوترین پیاوانی ئەو سەردەمەی وڵاتەکە. پاش ناسینی ئەفسەرێکی سوارچاکیی گەنج بە ناوی کاونت ڤرۆنسکی و دروستبوونی پەیوەندی لەگەڵی، ژیانی ئانا سەرلەبەر دەگۆڕێت. خیانەتەکە دەبێتە بابەتێکی گەرمی قسەڵۆکی ناو خێزانە پایەبەرزەکانی شارەکە، بە جۆرێک ئیدی هیچ بۆنەیەکی کۆمەڵایەتی نامێنێت کە تیایدا بە چاوێکی کەم و پڕ لە گومان تەماشای ئانا نەکرێت. پاش ئەوەی ئالێکسیی هاوسەری ئانا بە پەیوەندییەکە دەزانێت، چونکە جیابوونەوە بە یەکێک لە هێڵە سوورەکانی کولتووری ئەو سەردەمەی کۆمەڵگای ڕوسی دادەنرا، بۆیە لە جیاتی ئەوە چیدیکە ڕێگا نادات ئانا چاوی بە کوڕەکەیان بکەوێت و داوای لێ دەکات لەگەڵ ڤرۆنسکی بڕۆن و وڵاتەکە بەجێ بهێڵن، تاکوو ئیدی ئەم پەیوەندییە نەبێتە هەڕەشە بۆ پێگەی کۆمەڵایەتی و سیاسیی ئالێکسی. تەنگژەکان زیاتر دەبن کاتێک دەردەکەوێ ئانا لە ڤرۆنسکی سکپڕە و دواتریش کچێکیان دەبێت لە کاتێکدا ئانا هێشتا بە فەڕمی هاوسەری ئالێکسییە. بەتێپەڕبوونی کات ڤرۆنسکی لە پەیوەندییەکە سارد دەبێتەوە بەتایبەت کە بەهۆیەوە زیانێکی زۆر بەر پیشە و کارکردنی دەکەوێت و ناوبانگی بەرەو خراپبوون دەچێت. لەلایەکی دیکەوە ئانا هەست بە گوناحێکی زۆر گەورە دەکات بەرامبەر خێزانەکەی و خودا، ئەمەش بە هێواشی تووشی کۆمەڵێک تەنگژەی دەروونی دەکات و پاڵی پێوە دەنێت بەرەو کۆتایییە خەمناکەکەی چیرۆکەکە.

✅ درێژەی ئەم وتارە لەم بەستەرەدا بخوێنەرەوە
https://is.gd/jHfQhl

📚گێڕانەوەی کرۆکی مرۆڤ، بۆ مرۆڤ،
لەژێر ڕۆشناییی "پێداگۆگیی ستەملێکراوان"




✍ئەفسانە مستەفا

  ✅ سەرەتا کاتێک باس لە دۆخی پەروەردە دەکەین، واقیعێک دەخەینە ڕوو کە ڕەخنە لەخۆیدا هەڵدەگرێت، ئەو دۆخەیە شایستەی گۆڕانکارییە، دۆخێکی بێگیان نییە کە نەتوانرێت دەستکاری بکرێت.
پاولۆ فرێری، ڕەخنەی زۆر ئاڕاستەی پەروەردەی باو دەکات، بەو پەروەردەیە ناوی دەبات کە هۆکارە بۆ لەمرۆڤخستنی مرۆڤەکان، داماڵینی بەها مرۆیییەکان لە مرۆڤ. کاری لەسەر ئەوە کردووە، کە چۆن ئەو مرۆڤە لە مرۆڤخراوە ببێتەوە بە مرۆڤ و بەرەو ڕزگاری هەنگاو بنێت.
سیستەمی پەروەردە لە کوردستان، هەمان ئەو سیستەمەیە کە فرێری ناوی لێ ناوە “پەروەردەی بانکی” ئەم پەروەردەیەش بەدەرە لە هۆشیاریی ڕەخنەیی، میتۆدێکە لەسەر شێوازی تەڵقین کار دەکات، تیایدا هەر بیرکردنەوەیەکی جیاواز، هەر چالاکییەک و خودی مەعریفە خەفە دەکرێت. لەم میتۆدەدا پەروەردە لەسەر ئاستی پەیوەندییە ستوونییەکان بەڕێوە دەچێت.
ئەوەی کە فرێری کردوویەتی هەوڵێک بووە لەپێناو شووناسی مرۆڤدا، مرۆڤ وەکوو بوونەوەرێکی مێژوویی و سەیرکردنی وەکوو پڕۆژەیەک بە ئامانجی گۆڕانکاری. پرۆسێسی درووستکردنی تاک (لێرەدا مەبەستم لە دروستکردنی تاک، پیشەسازیی مرۆڤ نییە، بەڵکوو ڕزگارکردنیەتی لەو بیرۆکەیەی مرۆڤ بە پیشەسازی بکرێت، دروستکردنی تاک واتە خۆی بەشدار بێت لە پێگەیاندنی خۆیدا) پرۆسەیەکی درێژمەودایە، گرنگیی ئەم پرۆسەیە لەوەدایە بیرکردنەوە دەبێتە سەنتەر، تاک لەوێوە درک دەکات و پەی بە ژیان دەبات بە ویستێکی ئازادانە. بە بڕوای من ئەم پرۆسەیە کارکردن نییە لەسەر ئەوەی “مرۆڤی چاک” دروست بکرێت، ئەم مرۆڤە گۆڕانکاری ناهێنێتە دی، چونکە چەمکی چاکبوون بەپێی کۆمەڵێک بنەمایە کە “گشت” لەسەری ڕێک کەوتوون و دەیسەپێنن بەسەر تاکێکدا بەبێ ڕەچاوکردنی واقیع. لێرەوە تاک دەبێتە ڕەنگدانەوەی گشت و تاکبوونی خۆی لەبیر دەکات. ئەمەش بەشێکە لە میتۆدی بانکی.
ٮ
✅ درێژەی ئەم وتارە لەم بەستەرەدا بخوێنەرەوە
https://tinyurl.com/2qggodad

📚 سەرەتایەک بۆ چەمکە بنەڕەتییەکانی جێندەر و ڕەگەز (Sex)




✍ئامادەکردن و نووسینی: زانۆ

  ✅ چەمکەکان بریتین لەو زاراوانەی کە زانایان و توێژەرانی کۆمەڵایەتی وەک پۆلی شیکاری بۆ لێکۆڵینەوە لە کۆمەڵگا و ڕەفتاری کۆمەڵایەتی بەکاری دەهێنن. لە توێژینەوە جێندەرەکاندا چەندین چەمکی لەو جۆرە هەن کە چوارچێوەیەک بۆ لێکۆڵینەوە لە ڕەفتارەکان دیاری دەکەن. مێژووی چەمکی جێندەر درێژ نییە بە پێچەوانەی چەمکی چینایەتی. چەمکی جێندەر بۆ یەکەمجار لە ساڵانی چلەکانی سەدەی ڕابردوودا لەلایەن جۆن مۆنی لە گوتارێکدا بەکار هێنرا کە مەبەست لێی شەرعیەتدان بە گۆڕینی ڕەگەزی بوو، و لە کۆتایییەکانی شەستەکانەوە لە زانستە کۆمەڵایەتییەکانەوە بەکار دەهێنرێت. لەو قۆناخەوە، پرسی جێندەر بووەتە ناوەندی باسەکانی ژیانی کۆمەڵایەتی. سەرهەڵدانی ڕاستەقینەی جێندەر وەک چەمکێک تا ڕادەیەکی زۆر پەیوەستە بە شەپۆلی دووەمی فێمینیزم کە سەرنجی بۆ دابەشبوونە ڕەگەزییەکان لە کۆمەڵگادا ڕاکێشا و بۆ ئەو شێوازانەی جیاوازی و نایەکسانیی کۆمەڵایەتی دروست کردووە. توێژەرانی فێمینیست دەستیان کرد بە پەرەپێدانی تیۆریی جیاواز سەبارەت بە چۆنیەتیی دروستبوونی «ژن» و هەروەها بەکارهێنانی جێندەر، نەک ڕەگەز، وەک ڕێگەی سەرەکیی باسکردن لە پەیوەندیی نێوان ژن و پیاو. هەندێک لە فێمینیستەکان پێیان وایە ژن جگە لە 'ئۆبژەیەک(بابەتێک)ی سێکسی بۆ پیاوان' هیچی تر نییە و لەم ڕێگەی بەشتبوونەوە دەبێتە ژن. بۆیە ئامانج بۆ زۆرێک لە چالاکوانان و توێژەران ئازادکردنی ژن بوو لەناو ئەم کاتیگۆرییانە. توێژەرانی فێمینیست پێشنیازی ئەوە دەکەن کە پێویستە لە گوتار و نووسینە ئەکادیمییەکاندا لەنێوان دوو زاراوەی «جێندەر» و «ڕەگەز» تێ بگەین و جیا بکرێتەوە. پێ دەچێت مشتومڕ لەسەر ئەوەی کامیان گرنگترە، ڕەگەز یان جێندەر، یان باسکردن لەوەی کە چۆن مرۆڤەکان تێ بگەن ڕەگەز چییە، باسکردنی جیندەر زۆر گرنگ بێت.

✅ درێژەی ئەم وتارە لەم بەستەرەدا بخوێنەرەوە
https://tinyurl.com/2ee5parn