📝 حکایت دختران قوچان:‌ تاریخ‌نگاریِ جنسیتی

✍ منصوره شجاعی | نویسنده، پژوهشگر و فعال حقوق زنان

🔺افسانه نجم آبادی، درجست وجو برای نوشتارهای زنانه در دوران مشروطه، مطالعه دقیق تاریخ این دوران را با رویکردی جنسیتی آغاز می‌کند. از چنین منظری است که حکایت دختران قوچان را در برگ برگ اسناد و مدارک به دست آمده دنبال می‌کند.

▫️چرا در تاریخ‌نگاری‌های پس از مشروطه توجه چندانی به واقعه فروش دختران قوچان نشده؟ چنین انگیزه‌ای در مؤلف موجب می‌شود که خنثی دیدن تاریخ را با توجه به مناسبات قدرت به چالش کشد و حذف نقش تاریخی زنان در تاریخ‌نگاری مورخان پس از مشروطه را مورد پرسش قراردهد.

🟨 حکایت دختران قوچان چیست؟

🔺فروش دختران قوچانی به ترکمانان و اسیر شدن زنان باشقانلو در خراسان درزمان حکومت حاج غلامرضا خان آصف الدوله در سال ۱۳۲۳ ه. ق مصادف با ۱۹۰۵ میلادی روی داد. خراسان که خطه‌ای حاصلخیز بود و از اهمیتی سوق الجیشی برخوردار بود حکومتی بسیار پر خرج داشت که بخشی از هزینه‌های خود را با اخذ مالیات از رعایای خراسان تامین کرد. هرچند بخش‌هایی از خراسان از طریق قراردادهای مفتضحی چون ترکمانچای به تسلط دولت روسیه درآمده بود، اما دولت برای حفظ باقی آن خطه، از یک سو به کرنش درمقابل نیروهای روسیه به دلیل منابع مالی ادامه می‌داد و از سوی دیگر به رعایای تهیدست برای اخذ مالیات بیشتر فشارهای مرگبار می‌آورد.

▫️مصیبت طبیعیِ هجوم ملخ به خراسان و به ویژه در قوچان دلیلی افزون بر تنگدستی و سیاه‌روزی رعایا گشت به حدی که دیگر قادر به تامین رزق و روزی خود نبودند چه برسد به پرداخت مالیات! از آنجا که ظلم و استبداد راه به رحم و شفقت نمی‌برد، پس فروش دختران رعایای قوچان به ترکمانان و تجار عشق‌آباد برای پرداخت مالیات به عنوان راه حل حکومتی به کار گرفته شد. در همان سال براثر تاخت وتاز آلامان ترکمان، زنان باشقانلو نیز به اسارت گرفته می‌شوند. این دو واقعه، به ویژه فروش دختران قوچان به ترکمانان یک بار دیگر، زخم قرارداد ترکمانچای را در میان ملت تازه کرد و جرقه‌های انقلاب مشروطه بدان داغ پر شرر شد.

🔺 پرونده این فاجعه در چندین و چند جلسه مکرر در مجلس اول مورد بررسی قرار گرفت و افکار عمومی جامعه را در مقیاسی بسیار وسیع جلب کرد. دادخواهی ملت از دولت تا به دو سال در مجلس طول کشید اما درنهایت دادستانی نشد که نشد!

▫️عدم مجازات عادلانه آصف الدوله از سوی وزارت عدلیه، عدم استرداد دختران قوچان با ملاحظات و توجیهاتی چون بچه‌دار شدن آنها بعد از دو سال و ناروا بودن جدا کردن فرزند از مادر و خودداری کردن از رفتار جبری با ترکمانان برای استرداد اسرا با توجیه امنیت کشور، نه تنها سرنوشت دختران قوچان را معلوم نکرد که موجب بخشیدن آصف الدوله و حتی انتصاب او به منصب وزیر داخله شد. زخم حکایت دختران قوچان بر دل خراسان کهنه شد.

🔺سرانجام صدایی زنانه از سوی اتحادیه غیبی نسوان تعلل در امر دادخواهی و استرداد اسرا و سهل‌انگاری مجلس در دیگر امور کشور را به چالش می‌کشد: «مدت چهارده ماه است که اوضاع مشروطه برپا شده، شب و روز عمر شریف خودمان را صرف خواندن روزنامه‌ها که بفهمیم مجلس دارالشورای ملی چه گفت و چه کرد…جواب و نتیجه چه شد؟ هیچ! معلوم می‌شود که وکلای ما مجلس را برای تفنن خودشان برپا کرده‌اند پس کو قانون شما؟ پس چه شد مجلس سنای شما؟ کو عدلیه شما؟ شما وکلا زورتان بر ما ملت است چرا قانون به دست ما نمی‌دهید که هر کس در هر کجا که هست تکلیف خود بداند همین‌قدر عرض می کنم که اگرچه زن هستم و به قول آقایان ناقص عقل و ردیف بشر محسوب نمی‌شویم و از مرحمت پدران‌مان هم که فضل و کمالی نداریم. امروز بر احدی پوشیده نیست که هر بیوه زنی به این‌ مجلس دا‌رالشورای ملی حق دارد و ما امروزحقوق خودمان را می‌خواهیم اگر وکلای محترم ما توانستد یا می‌توانند تا سلخ رمضان قانون را تمام کرده و در سایر کارها ترتبیبی دهند که آسایش خلق فراهم شود، زهی شرف و سعادت والا اگر در خود چنین پیشرفت نمی‌بینند.

▫️ما به توسط همین عریضه خبر می‌دهیم که همه استفعا از کار خود بدهند و رسما به توسط روزنامه ندای وطن به ما خبر داده چهل روزی هم کار را به دست ما زنها واگذارند و به شرط آنکه عار نداشته باشند ما وکلا انتخاب می‌کنیم، وزرا انتخاب می‌کنیم خزانه‌های ورزا را که از خون خلق جمع و در سردابها گرو کرده‌اند بیرون می‌آوریم. بانک ملی برپا می‌کنیم، عثمانی راعقب می‌نشانیم، اسرای قوچان را عودت به خانه‌های خود می‌کنیم والا اگر تا سلخ رمضان خودتان اسباب آسایش حال عموم را فراهم نکردید و به ما هم واگذار نکردید، همین‌قدر عرض می‌کنم زنها می‌توانند آنچه که می‌خواهند.»

#تاریخ_زنان
#زنان_مشروطه
#دختران_قوچان
#زن_زندگی_آزادی






https://t.me/khabargar