🔶 تاریخ محمد


🔸 21ـ پیمان بازداری بني‌هاشم و بني‌مُطَّلب

قریش چون نیرو گرفتن اسلام را دیدند و نجاشی نگاهداشت و نوازش یاران می‌کرد و بیدینان از بیم حمزه و عمر ، آزار مسلمانان نمی‌توانستند کرد و از هر تیره مسلمان می‌گردیدند ، همداستانی کردند و پیمان نوشتند که هیچ کس از ایشان با بنی‌هاشم و بني‌مُطَّلب که تیره‌ی محمد است ، خرید و فروخت و نشست و برخاست نکنند. و آن پیمان‌نامه را درمیان خانه‌ی کعبه آویختند. پس از آن ، بنی‌هاشم و بني‌مُطَّلب نزد ابوطالب رفتند و باهم پیمان بستند که یاوری محمد دهند ، جز ابولهب که سر باززد. (چنانكه دانسته است سوره‌ي «تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ وَتَبَّ» درباره‌ي او و زنش می‌باشد.)
دو سال گذشت و هيچ كس با بني‌هاشم و بني‌مُطَّلب خريد و فروخت نمي‌كرد و اگر كسي دوستي يا خويشي داشتي و خواستی تا نزدیکش رفتی يا باو نيكي‌اي كردي که نيازمند بودي ، نتوانستي. و كارواني بيگانه كه در مكه آمدي ، نگزاردندي كه با ايشان خريد و فروخت كردي.
تا جايي كه هنگامي كه حكيم ابن حِزام از سفر آمد و خواست خرواري دانِگي (غله) به خديجه (كه عمه‌ي او بود) فرستد ، ابوجهل در راه آن دانِگيها را ديد و چگونگی را پرسید و دریافت ، آن دانِگيها را بازگردانيد. تا پس از آن ، ابوالبَختري ابن هشام آمد و باو پرخاش کرد و گفت : «اين امانتست ازآنِ خديجه كه پيش حكيم بود و باو مي‌فرستد.» لیکن ابوجهل پروا نکرد و همچنان ستیز می‌کرد. ابوالبَختري استخوان‌پاره‌اي برگرفت و بر سر ابوجهل زد و سرش را شكست. ابوجهل خواست او را باززند ، حمزه در آن نزديكي ايستاده بود ، چون او را دید ، هيچ نيارَست گفت و رفت.
بدينسان ، چندگاهي بر بني‌هاشم و بني‌مُطَّلب برآمد و ایشان سختیها کشیدند و كار بر مسلمانان تنگ گرديد ، نه بجايي مي‌توانستند رفت و نه چيزي مي‌توانستند خريد. با اينهمه ، هر روز كه برآمدي محمد بر دعوت بيشتر مي‌كوشيدي و در نهان و آشكار مردم را باسلام مي‌خواندي و از رفتار قریش و بيدينان مي‌پرهيزانيدي ، تا كسان بسياري در اين چندگاه ، از تيره‌هاي عرب و قریش ، باسلام گرويدند.
***
این داستان را نویسنده از زبان زاده‌ی اسحاق تا اینجا ‌بازگفته دنباله‌ی آن را پس از چند گفتار می‌آورد. چنانکه خواهید خواند ، قریشیان ناچار به شکستن این پیمان‌نامه می‌گردند. راستی هم ایشان از مردم می‌خواستند در کینه‌ورزی با محمد ، با قریش همرفتار گردند. از بازاری می‌خواستند با آنها داد و ستد نکند. از خویشان و آشنایان می‌خواستند که نه با آنها نشست و برخاست کنند و نه دختر گیرند و دهند.
این کیفرها نه تنها مسلمانان را بلکه براستی کیفری برای همه‌ی مکیان بود : چه قریش ـ از جمله بنی‌هاشم و بنی‌مطّلب ـ و چه دیگران. تنگی و سختی را تنها مسلمانان نمی‌کشیدند بلکه انبوه مردم مکه نیز در رنج و گرفتاری بودند و باین فرمانها از سر ناچاری و ترس از قریش گردن می‌گزاردند. اینبود سیاست «بازداری» (تحریم) مسلمانان جز چندگاهی نتوانستی پایید. باید بیاد داشت که این تیره‌ها که بدشمنی هم برخاسته بودند خویش و نزدیک یکدیگر بودند و این خود دشواریِ کوچکی سر راهِ روان گردیدن آن پیمان نبود.
اینبود چنین پیمانی جز شکنجه کردن همسایه و خویش و آشنا نمی‌بود. سنگدلان بکنار ، مردم چه اندازه دل دیدن چنین ستمهایی را توانستندی داشت. به هر سان (حال) ، کسانی بودند که با همه‌ی گرفتاریهایی که ایشان را توانستی داشت ، به یاوری بازداشتگان بر‌خاستندی و نهانی خوراک و دیگر نیازاکها (مایحتاج) بمسلمانان رسانیدندی. در این میان بیگمان داراک خدیجه نیز بازداشتگان را گره‌ها گشاده.
چنانکه آمد ، چون مسلمانان از پیمان قریشیان آگاه گردیدند ، بنی‌هاشم و بني‌مُطَّلب نیز به پادکار (عکس‌العمل) قریشیان ، پیمان بستند که ایستادگی کنند و محمد را از گزند قریش دور دارند و با قریشیان دشمنی دریغ نورزند. پیمان بازداری با همه‌ی رنجهایی که مسلمانان را داشته دو سال کشیده و سپس ناچار شکسته و از میان برخاسته.

🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

🔶 تاریخ محمد


🔸 22ـ یازده تنی كه محمد را بيشتر مي‌آزردند. (تکه‌ی یک از سه)
1) ابولَهَب و زنش كه سوره‌ي «تَبَّت1» درباره‌ي ايشانست. ابولهب برانگيختگی و آنجهان را دروغ پنداشتی و گفتي : «محمد بيمها مي‌دهد و بچیزهایی ما را مي‌ترساند كه پس از مرگ ما را خواهد بود. و چون ما مرده‌ باشیم ، كجا آن بيمها و اميدهاي او بما رسد؟» آن هنگام مثال آوردي و هر دو كف دست گشادي و بادي در آن دميدي و گفتي : «چيزي كه باد آن را برده است ، آیا هرگز آن را توان يافت؟.» و ديگر زنش بود كه از بهر آزار محمد ، هر روز رفتي و خارهایی آوردي و در گذرگاه محمد افكندي.
2) اُمَيّة ابن خَلَف جُمَحي كه ريشخند كردي و محمد را رنجانيدي و هرگاه كه محمد را ديدي ، چشم برگرفتي و ابروها را كج گردانيدي و به هَمز و لَمز درآمدي و محمد را نکوهیدی. سوره‌ي «وَيْلٌ لِّكُلِّ هُمَزَةٍ لُّمَزَةٍ»2 تا انجام درباره‌ي اوست. «هُمَزَه» كسيست كه مردم را آشكاره دشنام گويد و به چشم و ابروها مردم را نكوهد. و «لُمَزَه» كسيست كه مردم را نهاني نكوهد و رنجاند.
3) عاص ابن وائل كه ريشخند كردي و دشنام گفتي. از ريشخندهاي او ، يكي اين بود كه خَبّاب ابن اَرَت وامي باو داده بود و روزي بتلبش رفت. عاص ابن وائل باو گفت : «نه شما را محمد نويد مي‌دهد كه بهشتي خواهد بود كه در آن هر چي خواهند یافت؟» گفت : آري. گفت : «اكنون ، چون چنينست ، بگزار تا من فردا وام تو در بهشت گزارم ، كه اگر خدا شما را به بهشت بَرَد ما را نيز بَرَد ، زیرا من نزد او از شما كمتر نخواهم بود.»3
4) ابوجهل که ریشخند کردی و دشمنِ بزرگترين او بود. يك روزي با محمد گفت : «اي محمد ، یا دست از خدايان ما باز‌داري و ايشان را دشنام ندهي. وگرنه ، من نيز خداي تو را دشنام دهم و نكوهم.»
اين آيه درباره‌ي اوست : «اي محمد تو بتهاي ايشان را دشنام نده تا نبايد كه از سر ناداني مرا دشنام دهند.»4 پس از اين محمد ديگر بتها را دشنام نداد.
ديگر ريشخندش به قرآن و محمد آن بود که چون محمد بيدينان را ترسانيد بآنكه «در دوزخ درخت زَقٌوم باشد و ميوه‌ي آن خوراك بيدينان را شايد و باشد» ابوجهل خنديدي و بريشخند گفتي : «اي آشنایان ، مي‌دانيد كه اين درخت زَقٌوم كه محمد مي‌گويد چيست؟» گفتند : نه. گفت : «آن خرماي تازه‌ي پاكيزه باشد كه کره بر سر آن گزارده باشد و اگر من آن را يابم چون شيره و شكر فروبرم.» اين آيه درباره‌ي اوست : «اي محمد ، ابوجهل را بگو كه غلط مي‌پنداري ، كه درخت زَقٌوم كه ما در دوزخ آفريده‌ايم مزه‌ي آن همچون حنظل5 بيابانيست و رنگش همچون مس گداخته باشد. دشمنان ما چون از آن خورند هر چي در شكم ايشان باشد ، همه بیرون افكنند.»6

🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

1ـ سوره‌ی مسد (111)
2ـ سوره‌ی هُمَزَه (104)
3ـ آیه‌های 77 تا 80 از سوره‌ی مریم (19) درباره‌ی اوست.
4ـ سورهی انعام ، آیهی 108.
5ـ ميوه‌ايست ماننده‌ي هندوانه ، كوچكتر از نارنج با رنگ زرد و مزه‌ي بسيار تلخ.
6ـ سوره‌ی دخان (44) ، آیه‌های 43 تا 46. معنی آیه‌ها : راستی را درخت زَقّوم‌ خوراک گناهکارست‌ ، که مانند فلز گداخته در شکمها جوشد ، مانند جوشیدن آب گرم ، او را بگیرد و بمیانه‌ی دوزخش بکشد.

🔶 تاریخ محمد


🔸 22ـ یازده تنی كه محمد را بيشتر مي‌آزردند. (تکه‌ی دو از سه)
5) نَضر ابن حارِث كه چون محمد برخاستي ، بر جايش نشستي و افسانه‌ي رستم و اسفنديار و شاهان ایرانی برگرفتي و گفتي و با افسانه‌هاي قرآن همسری كردی. و داستانش پيشتر آمده است.1
6) عبدالله ابن زِبَعرا كه ريشخندش آن بود كه روزي محمد در مسجد با وليد ابن مُغيره و گروهي از قريش نشسته بودند. نَضر ابن حارِث درآمد و نشست و با محمد بگفتگو درآمد و اعتراض بر سخنش می‌كرد. محمد با دليل چنان او را پذيرانيد كه هيچ نتوانست بازگفت ، چنانكه باشندگان (حاضران) دانستند كه نَضر ابن حارِث درمانْد و او را هيچ سخن نماند.
آن هنگام محمد اين آيه را بر قریش خواند و برخاست : «اي بيدينان قريش ، شما و هر آنچه جز خدا مي‌پرستيد هيزم دوزخ خواهید بود و بدوزخ آييد و اگر اين بتها كه شما آنها را مي‌پرستيد خدايان بودندي ، مي‌بايستي كه در دوزخ نبودندي. بلكه شما با ايشان هميشه در دوزخ خواهيد بود و در آن دوزخ فرياد و ناله برآوريد و كس از شما نشنود و بفريادتان نرسد.»2
چون محمد اين گفته و رفته بود ، عبدالله ابن زِبَعرا درآمد و قریش هنوز در آن نشست نشسته بودند. چون نشست ، چگونگی با او بازگفتند. عبدالله گفت : «اگر من اينجا بودمي هنگامی كه محمد اين سخن مي‌گفت ، من او را درمانده گردانيدمي.» گفتند : «چگونه؟» گفت : «ما گروهي از عرب كه فرشتگان همي‌پرستيم و يهودیان عُزَير و مسیحیان عيسا مي‌پرستند پس ، از اين سخن كه محمد گفت چنین برآید كه فرشتگان و عُزَير و عيسا همه بدوزخ باشند ـ كه ايشان را بجای خدا مي‌پرستند.»
پس قریش از سخنش شگفتيدند و گفتند : «بخدا كه محمد را هيچ چيز فرومانده نگردانَد ، جز اين سخن كه عبدالله گفت.» و چون بار ديگر محمد را ديدند ، گفتند : «ما گروهي از عربان فرشتگان را مي‌پرستيم و يهودیان عُزَير و مسیحیان عيسا را مي‌پرستند. پس می‌باید ايشان همه بدوزخ باشند ـ كه ايشان را بجای خدا همي‌پرستند.»
محمد پاسخ گفت : «هر آنكه دوست دارد كه او را بجای خدا پرستند ، ناگزیر او با ايشان كه او را مي‌پرستند بدوزخ باشند. ليكن عيسا و عُزَير و فرشتگان دوست نمي‌دارند كه ايشان را بجز خدا پرستند. پس ايشان با كسي كه ايشان را پرستند بدوزخ نروند ، بلكه اهريمنها و فرعون و نَمرود كه دعوي خدايي كردند و دوست داشتند كه بجای خدا ايشان را پرستند بدوزخ باشند.» چون محمد چنين پاسخ گفت ، بار ديگر درماندند و هيچ نتوانستند گفت.
اين آيه درباره‌ي ايشانست : «فرشتگان و عُزَير و عيسا از ايشانند كه ما نيكي درباره‌ي ايشان فرموده‌ايم و خرسندي هميشگي درباره‌ي ايشان نهاده‌ايم. چه جاي آن باشد كه با دوزخيان بدوزخ روند؟ و ايشان از آنانكه ايشان را مي‌پرستيدند بيزارند و جز پرستش ما که خدايیم را دوست ندارند.»
7) اَخنَس ابن شَريق از بزرگان قريش بود که ريشخند كردي و سخن محمد را نپذيرفتي و رویه‌کارانه (ظاهرسازانه) روي با محمد خوش داشتي و در نهان پليديها كردي. اين آيه درباره‌ي اوست : «اي محمد ، فرمان آن دروغگو را نبر كه سوگندها بدروغ می‌خورد.3» و پس از آن ، ديگر خویهاي نكوهيده‌ي او را برشمارد و آكهايش (عیب) را ياد كرد تا او را بآنها شناسند و همچنان ازو پرهيزند.
1ـ سوره‌ی فرقان (25) ، آیه‌های 5 و 6 ؛ سوره‌ی مطففین (83) ، آیه 13 ؛ سوره‌ی جاثیه (45) ، آیه‌های 7 و 8.
2ـ سوره‌ی انبیاء (21) ، آیه‌های 98 تا 100.
3ـ سوره‌ی قلم (68) ، آیه‌های 10 تا 13. معنی آیه‌ها : و از کسی که بسیار سوگند یاد می‌کند و پَست است پیروی نکن ، کسی که بسیار عیبجوست و بسخنچینی آمد و شد می‌کند ، و بسیار جلوگیر کار نیک ، و متجاوز و گناهکار است ؛ افزون بر اینها کینه‌توز و پرخور و زمخت و بدنام است!

🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

🔶 تاریخ محمد


🔸 22ـ یازده تنی كه محمد را بيشتر مي‌آزردند. (تکه‌ی سه از سه)
8) وَليد ابن مُغيره كه ريشخند كردي و رشك بردي. گفتي : «چگونه باشد من كه بزرگتر مكه باشم و ابومسعود عمرو ابن عُمَيرِ ثَقَفي بزرگ مردم طايف باشد بما فرهيده (وحی) نگردد و به محمد يتيمِ ابوطالب فرهيده گردد؟ اين چگونه تواند بود؟»1
9 و 10) اُبَي ابن خَلَف و عُقبة ابن ابي مُعَيط كه ريشخند كردندي و ايشان دوست يكديگر بودند. و از آزارهای ايشان يكي اين بود كه يك روزي عُقبة ابن ابي مُعَيط پيش محمد آمده و نشسته و سخنش را شنيده بود. و چون پيش اُبَي ابن خَلَف بازآمد ، اُبَي گفت : «برو و هرگز پيش من نيا ، كه تو رفتي و سخن محمد را نیوشیدی. و من هرگز روي بتو نكنم و با تو سخن نگويم.» و سوگند خورد كه هرگز با او سخن نگويد مگر آنكه رود و آب دهان بر محمد اندازد.
او از رهگذرِ دوستي اُبَي ابن خَلَف ، پستی در پيش گرفت و رفت و آب دهان در روي محمد انداخت. اين آيه درباره‌ي اوست : «اي بسيار فرياد دارد عُقبة ابن ابي مُعَيط و در رستاخيز انگشت خود را بدهان گيرد ، چون شكنجه‌ي دوزخ بيند ، گويد ايكاش كه فرمان محمد بردمي و هرگز اُبَي ابن خَلَف را بدوستي نگرفتمي تا بشُوند او و دوستي‌اش بدبخت نشدمي و چنان كار را با محمد نكردمي و امروز چنين شكنجه و خواري نديدمي. واويلاه ، اُبَي ابن خَلَف بود كه مرا از راه برد و گمراه گردانيد. پس از آن كه نزديك شده بود تا راه يافتمي. و او بود كه اهريمن من بود و مرا از راه برد و مرا بدبخت گردانيد. و از اين گونه ، فرياد همي‌دارد و افسوس همي‌خورد و او را سود ندارد.»2
از ريشخندهايي كه اُبَي ابن خَلَف كردي ، يكي آن بود كه روزي استخوان پاره‌اي پوسيده را در دست گرفت و گفت : «محمد مي‌گويد كه اين استخوان را از گور برانگيزانند ، پس از آنكه چنين پوسيده و ريز گرديده باشد؟» و چون اين گفت به هر دو دست آن استخوان را فروكوفت و خُرد گردانيد و باد در آن دميد و انداخت.
محمد پاسخ گفت : «منم كه اين دعوي مي‌كنم و مي‌گويم كه خدا اين استخوان را برانگيزاند و جان در تنش كند. و همچنين مي‌گويم ، كه تو ميري و در گور پوسيده و ريز گردي و تو را برانگيزاند و بدوزخ درآورد.»3
11) اَسوَد ابن مُطَّلب که يك روزي ، با گروهي از بزرگان قريش ، مانند وَليد ابن مُغيره و اُمَية ابن خلف و عاص ابن وائل ، محمد را در طوافگاه يافتند. از سر ريشخند ، گفتند : «اي محمد ، بيا تا ما با تو همباز (شریک) گرديم. ما خداي تو را پرستيم و تو خداي ما را بپرست. اگر خداي تو بهتر باشد ، ما او را پرستيده باشيم و نيكي‌اش بما رسد و اگر خدايان ما بهتر باشند ، تو ايشان را پرستيده باشي و نيكي ايشان بتو رسد.»
سوره‌ي «قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ» درباره‌ي ايشانست : «اي محمد ، بگو اين بيدينان را كه اگر شما خدا را بآن مي‌پرستيد كه من خدايان شما را پرستم ، برويد كه او را هيچ نياز به پرستش شما نيست. شما دين خود را مي‌داريد و من دين خود را مي‌دارم ، تا رستاخيز خود آنچه سزاي شما مي‌باشد دهند و كيفر پرستش بتها در كنار شما گزارند.»4

🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

1ـ سوره‌ی زُخرُف (43) ، آیه‌های 31 و 32. معنی آیه‌ها : و گفتند چرا این قرآن بر مردی بزرگ از آن دو شهر [مکه و طایف‌] فرود نیامده است‌ ، مگر مهربانی پروردگارِ تو را آنها میبخشند؟! اين ماييم كه معيشت آنها را در زندگى اینجهان ميانشان بخشیدهایم ، و برخی از آنها را بر برخی برترى داديم تا يكديگر را بخدمت گيرند [و چرخ زندگى بگردد] ، و مهربانی پروردگار تو از آنچه مى‌اندوزند بهتر است.
2ـ سوره‌ی فرقان ، آیه‌های 27 تا 30.
از ویژگیهای یک برانگیخته فراموش کردن خود در همه سان است. این داستان به نیکی این ویژگی محمد را می‌رساند که چه سان بجای کینه‌جویی فرجام بیدینی را بازنمود.
3ـ سوره‌ی یس (36) ، آیه‌های 77 تا انجام.
4ـ سوره‌ی کافرون (109)

🔶 تاریخ محمد
🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

🔸 23ـ گروهي از ياران كه از حبشه به مكه بازگرديدند.
چون چندگاهي برآمد ، كسي به حبشه رفت و ياران را كه آنجا بودند آگاه گردانید كه «مردم مكه باسلام درآمدند و همگي فرمانبري و پيروي محمد كردند.»
پس آهنگ پرستش محمد کردند (اینها سی و سه تن بودند). چون به نزدیک مکه رسیدند ، و چگونگی را دروغ یافتند ، برخی به زینهار قریش و برخی نهانی به مکه درآمدند ، تا بیدینان ایشان را آزار نرسانند. و قریش بی‌کسان ایشان را می‌گرفتند و زندانی می‌کردند.
یکی از بازگشتگان عثمان ابن مَظعون بود که به زینهار ولید ابن مُغیره (از بزرگان مکه و قریش) رفت. چون روزی چند گذشت ، اندیشه کرد که آیا در مسلمانی روا باشد که دیگر یاران در سختی و گرفتگی باشند و من در زینهار بیدینی باشم؟! با ولید گفت : من در زینهار خدا می‌روم ، همچون دیگر یاران. ولید رنجید و گفت : با بودن قریش زینهار مرا بازگزار ، او چنان کرد.
چنان افتاد که ، لَبید ابن رَبیعه‌ که چامه‌گو بود در آنجا می‌بود و شعرهای خویش می‌خواند تا بدینجا رسید : «هر چي جز خدا هست همه را روي در نابوديست.» عثمان براست داشت و لَبید مصراع دیگر خواند : «نتواند بود که بهره‌منديهاي بهشت نابود نگردد.» عثمان گفت : دروغ گفتی. لبید رنجید و دشنام داد و از قریش گله‌ی آن را کرد. یکی برخاست و مشتی بر چشم او زد و چشمش تباه گردید. ولید گفت : هوده‌ی بیرون آمدن از زینهار مرا دیدی؟ پاسخ داد : ایکاش چشم دیگر نیز در راه خدا تباه گردیدی.
میان ولید و عثمان خویشی بود. ولید از سر دلسوزی خواست دیگر بار او را در زینهار خود درآورد عثمان گفت : «نه بخدا. كه مرا پناه خدا بهتر و پسنديده‌تر است. پناه ديگري بر پناهش برنگزينم.»

🔶 تاریخ محمد
🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

🔸 24ـ داستان ابوبكر با ابن دُغُنّه

ابوبكر صدیق (راستگو) در آن چندگاه كه ياران به حبشه كوچيدند و بازمانده در پتياره و ستم بیدینان ماندند و قریش در مكه همه بدشمني محمد همدستی كردند ، دلش گرفت ، او نيز خواست که به حبشه رود. پس ، از محمد پرگ گرفت و روانه گردید.1
چون يك فرودگاه2 از مكه بيرون آمده بود ابن دُغُنّه كه بزرگ تيره‌ي بني‌كِنانه بود و با ابوبکر دوستی داشت او را ديد و چگونگی پرسید. ابوبکر چگونگی بازگفت. گفت : «نشايد همچون تو مردي از مكه بیرون رفت ، زیرا منت تو بر همگنان هست و پيوسته دلداري هر كس كرده‌اي و بهمه نيكي و مهرباني نموده‌ای و ناتوانان را دست گرفته‌اي. اكنون ، من نگزارم كه تو جاي ديگر رَوي. من تو را در پناه خود گيرم و در زينهار خود درآورم. برخيز تا به مكه بازرويم.» برخاستند و به مکه رفتند.
ابن دُغُنّه چون به مكه درآمد ، آواز برآورد و گفت : «اي مردم مكه ، بدانيد كه من پسر ابوقُحافه را در زينهار خود درآورده‌ و پناه داده‌ام. كسي باو بیفرهنگی بايد که نکند و مایه‌ی دردسر او نگردد كه اگر چنين كند ، مي‌دانيد كه من دشمن او گردم.» چون چنين گفت ، قریش همه او را گرامي داشتند و بيكبار دست از ابوبكر بازداشتند.
ابوبكر رفت و بر در خانه‌ي خود مسجدي ساخت و نماز مي‌كردي و قرآن همي‌خواند. و هرگاه كه او قرآن خواندي ، مردم بر سرش گرد آمدندي ، از بهر آنكه آوازي اندوهگين داشت و قرآن بسيار خوش خواندي و هر بار كه خواندي ، مردم بگريستن درآمدندي.
قریش چون چنان ديدند ، گفتند : «پسر ابوقُحافه ، مردم را از راه بردي ، و ايشان را به دين محمد درآوردي.» رفتند و چگونگي را با ابن دُغُنّه گفتند كه «تو پسر ابوقُحافه را زينهار داده‌اي و از بهر زينهارِ تو كسي با او نمي‌يارد پیکارید3 و او رفته و مسجدي ساخته است و آشكاره نماز در آنجا مي‌كند و قرآن مي‌خواند و مردم بسيار بر سرش گرد آمده‌اند ، زیرا آوازي اندوهگين و خوش دارد و دل مردم را از راه مي‌برد. اكنون ، ما مي‌ترسيم كه زنان و كودكان ما آوازش را شنوند و دل ايشان از راه رود و فريفته گردند و روند و مسلمان گردند. اكنون او را بگو تا نهاني در خانه نماز كند و قرآن خوانَد ، چنانكه كسي ازو نشنود.»
پس ابن دُغُنّه پيش ابوبكر آمد و چگونگی با او بازگفت. ابوبكر گفت : «من پناه تو را بازگزاردم و از زينهار تو بیرون آمدم. و من هرگز نماز و خواندن قرآن از شیوه‌ی خود بیرون نخواهم برد و از آن نخواهم بازايستاد. قریش را بگو هر چي مي‌خواهيد بكنيد با من.»
ابن دُغُنّه از سخن ابوبكر رنجيد. برخاست و به مسجد آنجا كه قریش انجمن ساخته بودند آمد و آواز برداشت و گفت : «اي آشنایان قريش ، بدانيد كه پسر ابوقُحافه پناه مرا بازگزارد و از زينهار من بیرون آمد. اكنون ، شما دانيد و او ـ كه مرا با او كاري نيست.»
چون چنين گفت ، بیخردی از ميان خاندان برخاست و آهنگ ابوبكر كرد. ابوبكر از خانه بیرون آمده و آهنگ كعبه كرده بود. او را در راه ديد و مشتي خاك برگرفت و بر سرش فروريخت.
ابوبكر رو بآسمان كرد و گفت : «خدایا تو این دشمنان خود را تا چند مهلت دهي و با ايشان چندان شكيبي که پرستندگانت را ‌رنجانند و سياهرويي با ايشان ‌كنند؟.»
این داستانها که آمد همه در آن هنگام بود که قریشیان پیمان بسته بودند تا کسی با مسلمانان بنی‌هاشم و بنی‌مطّلب خرید و فروخت نکند. چنانکه داستانش از پیش رفت.
1ـ این پاراگراف جای پروا دارد.
از جمله‌ی «همه بدشمنی محمد همدستی کردند» می‌فهمیم زمانی را می‌گوید که قریشیان میان خود پیمان بازداریِ بنی‌هاشم و بنی‌مطّلب بسته‌اند. اگر در آن هنگام بیم جان محمد بودی ، چگونه ابوبکر ، یار دیرین و باوفای محمد ، او را در مکه گزارده خود آهنگ حبشه کردی؟! سپس هم می‌بینیم همینکه ابن دُغُنُّه او را در پناه خود می‌گیرد تا کسی او را نرنجاند و مایه‌ی دردسر او نشود ، دلتنگیهای او از میان برمی‌خیزد. (ما در گفتاری که باین پیمان می‌پرداخت با دلیلها نشان دادیم که در آن زمان مسلمانان را بیم جان نمی‌رفت. ولی آزار و دُژرفتاری چنانکه از داستانها دانسته می‌شود ، می‌دیدند. از آنسو ، مسلمانان بیکس را دارندگانشان جز آزار ، شکنجه هم می‌کردند).
2ـ فرودگاه = مسافتی که کاروانی در یک روز پيمايد. ؛ جاي فرود آمدن.
3ـ پیکاریدن = زد و خورد کردن.

🔶 تاریخ محمد
🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

🔸 25ـ شكستن پيمان‌نامه‌ی قريش
چون دو سال برآمد هیچ کس از بني‌هاشم و بنی‌مطَّلب بجایی نمی‌توانستند رفت و کسی از بیم قریش با ایشان خرید و فروخت نمی‌کردند. و نزدیک آمد که نابود گردند. تا آنکه برخی کسان از خاندان قریش که خویش ایشان بودند نرمدلی و مهربانی بر ایشان چیره گردید تا بر آن شدند که آن پیمان‌نامه را از میان برند. نخستِ ایشان هِشام ابن عمرو ابن رَبیعه بود که نهانی بایشان خوراک و دانِگیها فرستادی و مهربانيهاي بسيار نمودي. پس برخاست و نزد زُهَير ابن ابي اُمَيّه رفت و گفت : «زُهَير ، آیا این تواند بود كه ما خوش خوريم و خوش خوابيم و در آسايش زندگاني گزاريم و بني‌هاشم كه دایي‌ها و خويشان مايند در تنگي و سختي روزگار بسر برند؟ آيا اين به غيرت و مردي كجا سزاست1 که عرب فردا كه اين سخن شنوند ، آن هنگام ما را پليد و تنگ‌دیده خوانند؟». و بهمین سان زُهَير ابن ابی امیّه ، و مطعم بن عدیّ ، و زمعة ابن اسود ابن مطّلب را با خود همدست کرد.
روز دیگر باهم در کنار کعبه نزد قریش رفتند. زُهَیر گفت : «ای خاندان قريش ، نشايد كه ما با زن و فرزند در فراخي و بهره‌مندی زندگاني گذرانیم و خوش خوريم و خوش خوابيم و بني‌هاشم و فرزندان ايشان در تنگي و سختي روزگار گذرانند و گرسنگي و برهنگي كشند و كسي با ايشان خريد و فروخت نكند. بخدا كه از پاي فروننشينم تا اين پيمان را شكنم و اين پيمان‌نامه را دَرَم».
ابوجهل گفت : «دروغ گفتي و تو اين پيمان را نتواني شكست و اين پيمان‌نامه را نتواني دريد». چون چنين گفت ، زَمعة ابن اَسوَد بر ابوجهل برآشفت و گفت : «تو خود دروغ مي‌گويي. ما خود خشنود نبوده‌ايم باين پيمان كه گزارده‌ايم و اين پيمان‌نامه كه نوشته‌ايم».
پس از آن ، مُطعِم ابن عَدي و پس ازو ابوالبَختري ابن هِشام برخاستند و همچنين گفتند. ابوجهل خواست ایشان را دریافت و گفت : «اي خویشان اين پيشامد بآهنگ است.»
چون این سخنها رفت مُطعِم ابن عَدي برخاست و درميان كعبه رفت و آن پيمان‌نامه را بیرون آورد و پاره پاره گردانيد. پس آن جلوگير و بازداری از ميان برخاست.
نیز ابوطالب در ستایش این پنج تن از قریش که در برابر خویشان خود ایستادگی کردند و پیمان شکستند قصیده‌ای گفته است.

26ـ گروش طُفَيل ابن عمرو دوسی

چون پيمان‌نامه‌ي قریش شكسته و نيرنگهاي ايشان پوچ گرديد و محمد آنهمه آزارهاي ايشان مي‌كشيد و همیشه ايشان را پند می‌داد و باسلام مي‌خواند و آنچه دلسوزي بود دریغ نمی‌کرد ، ايشان رشك و كينه‌ي بيشتر در دل مي‌گرفتند و دشمني و ستيزِ بيشتر با او مي‌كردند و چون بكار کاری نمي‌يارَستند کرد ، بگفتار مردم را مي‌ترسانيدند از آنكه نزديك محمد روند يا سخنش نيوشند ، و در هر گوشه‌اي كساني گمارده بودند كه شب و روز دربند سست گردانیدن و رخنه افکندن در کار محمد بودند. تا آنکه طُفَيل ابن عمروِ دوسي که سر (رئیس) تيره‌ي دوس و مردي بسیار باآزرم و پرآوازه بود به مكه درآمد.
همینکه به مكه رسيد ، گروهي از قریش برو شتافتند و گفتند : اي طُفَيل ، تو مردي بزرگي و سر دوسي و ما را با تو از گذشته باز دوستيها و آشناييهاست. اكنون ، از روي پند و مهر ، تو را سخني مي‌گوييم و راه مي‌نماييم. مردی پیدا شده ، محمد نام ، و مردم را بسخن از راه می‌برد ، تو را آگاه کردیم تا بسخن او فریفته و آشفته‌انديش نشوی و اینها به تیره‌ی تو نرسد.
طُفَيل خود بازگفت که از محمد پرهیز می‌کردم و پنبه‌پاره‌ای در گوش گزارده بودم که سخنش نشنوم. تا چنان افتاد که روزی بمسجد رفتم ، از قرآن خواندن او در نماز شيريني‌اي در دل من كار كرد. با خود گفتم قریش سخن به دُژآهنگی و رشک گفته‌اند ، از پی او بخانه‌اش رفتم. و چگونگی با او بازگفتم. پس محمد اسلام را بمن نمود و فرمانهاي دين و مسلماني را بازنمود و چند آيه از قرآن برخواند. پس گرویدم و دوگواهی را گفتم.

1ـ بزرگا مردا. برخی از اینها اگرهم بتپرست بودند براستی جوانمردی داشتند. آیا این کاری که از هِشام‌ ابن عمرو برخاسته جوانمردی نیست؟ بیدینی ایشان بیش از همه از نادانیها بوده ، نه نامردی و پستی و دورویی.

🔶 تاریخ محمد
🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

🔸 27ـ مسیحیان حبشه
بیست مرد مسیحی از حبشه به مکه آمدند ، تا محمد را بینند و راستی چگونگی کارش را بازدانند. محمد را در مسجد یافتند و چند سخن که داشتند گفتند و جُستاری که می‌خواستند پرسیدند و پاسخ شنیدند. پس از آن محمد ایشان را باسلام خواند و چند آیه بر ایشان خواند ، گریستند و مسلمان گردیدند. قریش اینها را می‌دید. چون ایشان می‌رفتند ابوجهل از پی ایشان رفت و گفت : از شما بیخردتر ندیدم! مردم حبشه شما را فرستادند تا چگونگی کار محمد را بازدانید ، شما یک نشست درست (کامل) ننشستید و مسلمان گردیدید. گفتند : برو که ما را با تو دشمنی نیست و هر کسی نیکی کار خود بهتر داند. آیه‌‌های 52 تا 55 سوره‌ی قصص درباره‌ی این داستانست.

28ـ ريشخند بيدينان
هرگاه محمد آمدي و به مسجد نشستي و ياران بيچيز رفتندي و با او نشستندي ، بزرگان قريش نشستندي و در ايشان نگريستندي و گفتندي : «ياران محمد را ببينيد ، مشتي گداي بيچيز. نه در سر دارند و نه در بر. چگونه تواند بود كه خدا چنين گدايان را بر ما بزرگان برگزيند و ايشان را از ميان ما به نمودن راه راست برگزيند؟ اين خود نشدنيست.»1 پس از آن گفتندي : «اگر محمد مي‌خواهد كه ما در نشستش آييم و سخنش را شنويم ، بگو ايشان را پيش خود نگزار و با ايشان نشست و برخاست نكن.»
پس از اینست که در قرآن محمد بازداشته شده از اینکه بگفته‌ی قریش ارج گزارد و یاران بیچیز را از خود دور دارد.2
*
ديگر محمد در نزديكي مَروه بسيار نشستي. و در آن نزديكي بنده‌اي مسیحی بيگانه ، جَبر نام مي‌نشست. قریش گفتند كه «محمد اين سخنها كه مي‌گويد از فلان بيگانه مي‌آموزد.»
اين آيه درباره‌ي ايشانست : «اي محمد ، ما مي‌دانيم كه اين بيدينان چه مي‌گويند : اين قرآن كه محمد مي‌خواند از فلان بيگانه یاد می‌گیرد. آيا هيچ خردمندي اين را از ايشان باور كند؟ و خود چگونه تواند بود كه بيگانه‌اي که زبانش جز عربی است ، روشنی سخنش باين خوبي باشد که سخني چون قرآن و نظم باين خوبي كه عربهای ناب از آوردنش ناتوانند ، او از پيش خود برسازد (اختراع كند) و بدیگری نیز یاد دهد؟ هرگز جَبر ناتازي كه خود کُندزبان است به محمد كه عربي را شیواتر از هر عرب مي‌داند ، قرآن نتواند آموخت.»3
*
ديگر عاص ابن وائل سهمي كه از بزرگان قريش و دشمن خدا و برانگیخته‌اش بود كه هرگاه كه نام محمد بردندی و يادش كردندي ، قریش را گفتي : «اين اندازه شما را از محمد چه بر دلست و اين اندازه او را چرا ياد مي‌كنيد؟ بگزاريد (=بشکیبید) ـ كه او بی‌دنباله است (يعني پسر ندارد) و چون ميرد ، كسي نباشد كه بجايش نشيند ، و يادش بريده گردد و شما آن هنگام ازو آساييد.»
سوره‌ي «إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ» تا انجام درباره‌ي اوست.4
*
دیگر یک روزی ، محمد آشنایان خود را باسلام خواند و بسیار پافشاری کرد ، اَسوَد ابن عَبدِ یَغوث و زَمعَة ابن اَسوَد و اُبَی ابن خَلَف و عاص ابن وائل و نضر ابن حارِث گفتند : «محمد ، چه می‌گویی؟ اگر خواهی که بتو گرویم ، میبایستی با تو فرشتهای بودی که او از بهر تو سخن با مردم گفتی و برانگیختگیات را براست داشتی.»
*
دیگر یک روزی ، محمد بر وَلید ابن مُغیره و اُمَیّة ابن خَلَف و ابوجهل ابن هِشام گذشت. ایشان چون محمد را دیدند به چشم و ابرو بهم نگریستند و به محمد زخم زبان زدند و ریشخند کردند.
محمد رنجید و این آیه درباره‌ی ایشانست : «محمد ، از زخمزبان و ریشخند این بیدینان دل تنگ ندار ، که بیدینان پیشین هم به برانگیختگانی که بودند زخم زبان زدند و ریشخند کردند ، تا خدا پتیاره بر ایشان فروفرستاد و آنچه سزای ریشخند کردن ایشان بود داد.»5

1ـ همانا اشرافیگری تیره‌های عرب جلوگیری بزرگ اسلام آوردن ایشان را بوده چنانکه این بی‌کسان را بچیزی نمی‌گرفته‌اند و خود محمد را نیز «یتیم ابوطالب» می‌نامیدند.
2ـ سوره‌ی انعام (6) ، آیه‌های 52 تا 54.
3ـ سوره‌ی نحل (16) آیه‌ی 103
4ـ سوره‌ی کوثر (108) : دشمنت خود بی‌دنباله خواهد بود.
5ـ سوره‌ی انبیاء (21) ، آیه‌ی 41. معنی آنکه : و برانگیختگانی هم که پیش از تو بودند ، ریشخند دیدند ، و بر سر ریشخند کنندگانشان کیفرشان فرود آمد.

🔶 تاریخ محمد
🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

🔸 29ـ معراج
درباره‌ی معراج ، زاده‌ی اسحاق پنج افسانه از زبان کسانی با یاد نامشان می‌آورد که هیچ یک باورکردنی نیست. اینها داستانی را بازمی‌نمایند که هر یک شاخ و برگی جدا دارد ولی ریشه و ساقه‌ی آن کمابیش یکسان است. بدینسان : شبی جبرئیل محمد را بر بُراق (چهارپایی افسانه‌ای از استر کوچکتر با دو بال) سوار کرد که او را به بیت‌المقدس و مسجد اقصا برد و شگفتیهای آسمان و زمین را باو نمود. موسا و عیسا و دیگر برانگیختگان را دید و باهم نماز خواندند.
تنها یک جا از زبان عایشه بکوتاهی چنین می‌گوید : «در شب معراج کالبد محمد از جای خود نشد ، اما روح وی را به معراج بردند.» هم می‌گوید هر کی داستان معراج از معاویه زاده‌ی ابوسفیان پرسیدی ، او گفتی : «معراج خوابی درست بود که خدا برانگیخته‌ی خود را نمود».

🔸 30ـ درخواست بیدینان قریش از ابوطالب و درگذشت او
چون ابوطالب بيمار گرديد و بيماري برو سخت گرديد ، قریش دانستند كه خواهد درگذشت ، با هم نشستند و سكاليدند و گفتند : «اگرهم ابوطالب كه پشتيبان و دلسوز كار محمد بود ، از جهان خواهد رفت ، لیکن از كار محمد هم آسوده نبايد بود ، زیرا حمزه كه عموي اوست در عرب كسي ازو مردانه‌تر نيست مسلمان گرديده و پيرو محمد است و همچنين عمَر ابن خطاب كه سهم و فرمانروایی او شما را دانسته است ، پيرو اوست. و در هر تيره‌اي از قريش و ناقريش چند مرد مسلمان گرديده‌اند و دينش را گرفته و پيروش گرديده‌اند. پس آسوده نشايد بود ، از آنكه پيروانش بيشتر و كسانش فزون گردند و دينش در تيره‌هاي عرب پيدا گردد و كارش بالايي گيرد و آن هنگام بر ما لشكر انگيزد و بدشمني و جنگ ما بيرون آيد و مكه را از دست ما گيرد و ما را زيردست و فرمانبر خود گرداند. اكنون بياييد پيش ابوطالب برويم و بگوييم که محمد را پيش خود خوانَد و ميان او و ما پيماني ببندد که او را با دين ما و ما را با دين او كاري نباشد.»
پس ، بزرگان قريش و گروهي ديگر از شناختگان ایشان برخاستند و پيش ابوطالب رفتند و چگونگی با او بازگفتند. پس ابوطالب چگونگی را با محمد درمیان گزارد.
محمد گفت : «خواهش من از ايشان بيش از يك سخن نيست. چون ايشان اين يك سخن گویند ، بر همه‌ي عرب فرمان دهند و همه‌ زيردست و فرمانبر ايشان گردند1 : گواهي مي‌دهم كه خدايي جز خداي يگانه نيست.»
پس خشمناك گرديدند و دستها را بهم فروكوفتند و گفتند : «تو مي‌خواهي كه خدايان ما را از هزار به يكي آوري؟2 كار تو بس شگفت‌ است و با آنکه ما از دنباله‌ي تو مي‌آييم و خواسته‌ي تو را مي‌جوييم ، تو نمي‌خواهي كه ميان خاندان آشتي بازآيد.» اين گفتند و برخاستند و پراكنده گرديدند.3
پس از آن ابوطالب با محمد گفت : «خواهشي دور از كار از خاندان قريش نكردي و سخني بجاي خود گفتي.» پس محمد بآهنگ مسلمان گردانيدن او گفت : «اي عموی من بگو اين يك سخن را.»
ابوطالب گفت : «بخدا كه اگر نه از بيم نكوهش قریش بودي و ديگر آنكه ايشان گمان برند كه من از بيم مرگ گواهي دادم ، از بهر دل تو اين سخن را گفتمي و تو را بآن شاد گردانيدمي.»
پس از چندي که سانش دگرگون گردید ، زبان در دهان مي‌جنبانيد و چيزي مي‌گفت. پس عباس گوش فراپيشش داشت و سر برآورد و گفت : «اي برادرزاده‌ي من ، آن سخن كه تو او را فرموده بودي ، اكنون مي‌گويد.» محمد گفت : «من نشنيدم.»4

1ـ این سخن گزافه نبود زیرا عربها از نگاهبانان کعبه فرمانبری کردندی. چنانکه خواهیم دید هنگامی که مسلمانان بر قریش و مکه چیره و خود نگاهبان کعبه و میزبان حاجیان گردیدند عربها از ایشان پیروی کردند. یک سال پس از گشادن مکه را «سال فرستادگان» نامیده‌اند زیرا در آن سال نمایندگان از تیرههای عرب نزد محمد آمدند و هم خود و هم تیره‌شان مسلمان گردیدند.
2ـ چنین می‌نماید که عربها در دوره‌ای مثلاً در زمان تحنّف ، یکتاپرستانی بودند که سپس به لجنزار بت‌پرستی درغلتیده بودند. گویا الله که نام خدای بزرگشان بوده یادگار دوره‌ی یکتاپرستی می‌باشد. اینکه برخی نام عبدالله را درمیان بت‌پرستان نشانه‌ی آن گرفته‌اند که «الله» بتی بوده که پیش از اسلام می‌پرستیدند و سپس محمد ، او را بجای آفریدگار یکتا گرفته و به عربها شناسانیده درست نمی‌نماید. در گفتار 44 (یهودیان یثرب) خواهیم دید که یهودیان نیز همچون بت‌پرستان نام عبدالله داشته‌اند. ولی عرب بتهایی نیز خود ساخته بودند که از آنها درخواستها داشتند و یاوری تلبیدندی. کوششهای محمد در زمینه‌ی یکتاپرستی بازگردانیدن الله بمعنی راست پیشین خود بوده. گاهی بیدینان در پاسخ محمد که می‌گفت : اینها ساخته‌ی خودتانست ، چگونه اینها را می‌پرستید؟ نه شما را زیانی از آنها هست و نه سودی ، یک سنگر پس نشسته و بهانه آورده می‌گفتند : اینها میانجیان (شفیعان) ما نزد الله‌اند (یعنی ما اینها را بخدایی نمی‌پرستیم) :

(سوره‌‌ی یونس آیه‌ی 18 همچنین سوره‌ی یس آیه‌ی 23) بیدینان نه از بسوی الله خواندن محمد بلکه همیشه از این نالان بودند که با پذیرفتن اسلام ‌بایستی خدایانشان را کنار گزارند.
3ـ آیه‌های 1 تا 7 از سوره‌ی ص (38) دربارهی ایشانست.
4ـ مسلمان گردیدن ابوطالب حتا در دم مرگ هم اسلام را بسیار بکار آمدی و سودمند افتادی ، زیرا او از بزرگان قریش بودی و چنانکه خواندیم قریشیان از بهر جایگاه او محمد را نمی‌یارَستندی آزارید. بیگمان اگر او مسلمان گردیدی و آگاهی آن پراکنده گردیدی بسیاری مسلمان ‌گردیدندی.

🔶 تاریخ محمد
🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

🔸 31ـ درگذشت خديجه
درگذشت خدیجه و ابوطالب هر دو در يك سال و سه سال پيش از كوچ (هجرت) بود. و محمد با آنكه از قریش بي‌مهري و رنج و آزار مي‌ديد ، خديجه او را همچون وزيري ، پندگو و ياور و مهربان بود و محمد را آرام کردی و نیرو دادی. و هرگاه از بیدینان رنجيدي ، چون بخانه بازرفتي ، خديجه او را دلخوشي دادي و به هزار نوازش و مهرباني گرد دل محمد برآمدي و آن رنج را از دلش برگرفتي و آسودگي دلش در همه سان جستي.
ابوطالب نیز خود محمد را پشت و پناه و ياور بودي و بيدينان از بيمش آزار محمد نمی‌یارَستند و ترسا1 بودند و قریش پيوسته بپاس او خویشتنداری می‌کردند و از آزار میپرهیزیدند. و با آنكه ايشان به راهها و نيرنگهاي سست محمد را مي‌رنجانيدند ، ليكن بپاس جایگاه ابوطالب از هزار انديشه‌ي بد كه ايشان را بود ، يكي را نمي‌توانستند كرد. از اينرو محمد گفت : «تا ابوطالب زنده بود ، هرگز بيدينان قريش ناستودگی (مکروهی) نمي‌توانستند رسانيد و با من کاری نمي‌توانستند كرد چنانكه ايشان را مي‌بايست.»2
پس از درگذشت این دو ، محمد پيوسته آشفته و دلتنگ بودي. و قریش یارایی بیشتر یافتند و آنچه در زمان ابوطالب نمي‌يارَستند ، با او پيش گرفتند و در دشمني محمد آماده و گُزیرا (مصمم) گردیدند و نيرنگهاي بد برانديشيدند و از بهر كشتنش پيمانها بستند.

🔸 32ـ سفر طايف
چون ابوطالب درگذشت ، بيدينان قريش دلير گرديدند و آنچه در زندگي‌اش نمي‌يارَستند ، آن هنگام دست برآوردند و كردند. آن هنگام ، محمد تنها برخاست و آهنگ طايف كرد تا از تيره‌ي ثَقيف پشتيباني و ياوري تلبد. سران ثَقيف سه برادر بودند : عَبد يالِيل و مسعود و حبيب پسران عمرو ابن عُمَير.
چون به طايف رفت و ايشان را براه راست خواند و پشتيباني دين و خيزش بفرمان اسلام را از ايشان تلبيد ، ايشان دعوت محمد را نپذيرفتند و پاسخهاي هراس‌انگيز دادند. يكي از آن سه برادران گفت : «خانه‌ي كعبه را من ويران گردانم ، اگر تو برانگیختهی خدايي.» ديگري گفت : «خدا يكي ديگر نمي‌توانست فرستاد كه او را لشكري بودي ، که تو را تنها فرستاد ، بي‌یاری و ‌ياوري؟»3 يكي ديگر گفت : «اگر تو برانگیخته‌ی خدايي ، ارج تو از آن بزرگتر باشد كه من با تو سخن گويم. و اگر نه برانگیخته‌ی خدايي ، دروغ مي‌گويي و با دروغگويان بي‌ارجست سخن گفتن.»
پس محمد از بیم آنکه آن سخنها بگوش قریش رسد و سرزنش کنند ، گفت : «اکنون که دعوت مرا نمي‌پذيريد ، چگونگي را پوشيده بداريد.» و دلتنگ از پيش ايشان برخاست و روي بسوي مكه گزارد.
ایشان بآن بس نکردند و چون محمد پشت كرد ، گروهي از ياوه‌گويان خاندان و بيشرمان را برانگيختند که در دنباله‌ي او افتادند و او را دشنام مي‌دادند و بیشرمی می‌کردند. محمد از پيش ايشان مي‌رفت ، تا خود را بديوار باغي افكند و از چشمهاي ايشان پنهان گرديد. پس از دنباله‌ي او بازگرديدند و محمد رفت و در سايه‌ي درختي نشست.
آن باغ ازآن عُتبه و شَیبه بود که بزرگان مکه بودند. و چون دیدند که تیره‌ی ثَقیف از اندازه گذشتند ، دلسوزی خویشیشان جنبید ، سینی‌ای پر انگور کردند و بدست بنده‌ی خود پیش او فرستادند.
محمد گفت : «بنام خدا» ، و انگور خورد. بنده گفت : این سخن که تو گفتی ناآشناست و از کسی نشنیدم. محمد گفت : از کجایی و دین تو چیست؟ گفت : من مسیحی و از شهر نینوایم. محمد گفت : پس تو از شهر یونس ابن متّایی كه برانگیختهی خدا بود. گفت : چگونه دانستی؟ گفت : او برادر من و برانگیخته‌ی خدا بود و من نیز برانگیخته‌ام. بنده در پای محمد افتاد و بوسه داد.
عُتَبه و شَیبه نهانی می‌نگریستند و گفتند : محمد او از راه برد. چون بنده بازگردید چگونگی را بازگفت. گفتند : «مبادا مغرور شوي بسخنش و دين خود را رها نگرداني كه دين تو بهترست از دين او.»

1ـ ترسا = همیشه ترسنده. این را نباید بمعنی مسیحی بکار برد.
2ـ از اینجا پی برید که در بازداری قریش بنی‌هاشم و بنی‌مطّلب را ، کسانی نام شعب ابوطالب بر آن گزارده و گزافه‌ها بدینسان بافته‌اند که محمد و یارانش از بیم جان بآنجا پناه برده بودند ، همه دروغ است.
3ـ گاهی کسانی ایراد می‌گیرند که اسلام راه خود را با شمشیر باز کرد نه با دلیل آوردن و نرمخویی و خشنود گردانیدن. یکی از سودهای هر تاریخی روشن گردانیدن رفتار و اندیشه‌های مردم آن زمانست که ما را از داوریهای ناراست بازمی‌دارد. اینجا دیده می‌شود یک برانگیخته که تنها و بی‌یاور بشهری درآمده و سران آن شهر را به دین خدا می‌خواند ، چشم می‌داشتند که با لشکری آید و اگر دعوتی هست با شمشیرهای آهیخته از ایشان بخواهد و این را ایرادی در کار خدایی می‌پنداشتند که برانگیخته سخن از او می‌راند.

🔶 تاریخ محمد
🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

🔸 33ـ نمودن خود بر همه‌ي تيره‌هاي عرب و مردم یثرب
محمد جز از آنكه شب و روز مردم مكه را دعوت كردي و اسلام را بر ايشان نمودي ، چون شنيدي كه كسي از تيره‌هاي عرب به مكه آمده است ، رفتي و او را دعوت كردي و اسلام را برو نمودي. و همچنين هر سال ، كه هنگام حج بودي و از تيره‌هاي عرب مردم آمدندي ، رفتي و بر ايشان خود را نمودي و گفتي : «من برانگیختهی خدايم و برانگيخته بر همه‌ي مردم.» و ايشان را باسلام خواندي و پشتيباني و ياوري تلبيدي. شيوه‌ي او آن بودي كه درميان تيره‌ها بازايستادي و هر تيره‌اي را بنام برخواندي و باسلام خواندي.
چون محمد از دعوت ايشان آسودي ، ابولَهَب با گروهي از قریش به تيره‌هاي عرب كه به حج آمده بودند رفتندي و درمیانشان گرديدندي و گفتندي : «زينهار ، زينهار ، مبادا كه سخن اين مرد را شنويد. سخنش را در گوش نگيريد ، كه او مي‌خواهد شما را از کیش پدري بازدارد و کیش لات و عُزّا را براندازد و تباه گرداند و شما را در نوگزارده‌ها (بدعت) و گمراهي افكند.»
با اینهمه نخست كسي كه در هنگام حج قرآن نیوشید و محمد را براست داشت سُوَيد ابن صامت از یثرب بود. داستانش آنكه اين سُوَيد از بهر حج و عُمره به مكه آمده بود و چامه نيكو گفتي و مردی هنرمندِ درست و از فلسفه و دانشها آگاه بود. محمد چون شنيد كه سُوَيد ابن صامت به مكه درآمده است ، برخاست و پيش او رفت و چند آيه از قرآن برخواند و او را باسلام خواند.
سُوَيد را نظم قرآن بسيار خوش آمد و گفت : «من هرگز باين زيبايي سخني نشنيدم.» و دانست كه سخن راستست و اسلام را در دل گرفت ، ليكن بيدرنگ آشكار نگردانيد.
چون به یثرب پيش خاندان خود بازآمد ، پس از چند روز بجنگي بيرون آمد و كشته گرديد. خاندانش مي‌گفتند كه سُوَيد پیش از کشته گردیدن باسلام گرويده بود.

🔸 34ـ نخست کسی که از یثرب به مکه آمد و مسلمان گردید.
نخست کسی که از مدینه به مکه آمد و مسلمان گردید ، اِیاس ابن مُعاذ بود. داستانش آنکه ابوالحَيسَر (سر و بزرگ بنی‌عَبدالاَشهَل) از یثرب با خاندان خود به مکه آمد تا با قریش هم‌سوگند شود. محمد با ایشان گفت : من برانگیخته‌ی خدایم. اسلام شما را بهتر از پیمان با قریش باشد و قرآن بر ایشان خواند. اِیاس گرایید و محمد را براست داشت. ابوالحَيسَر مشتی خاک بروی او زد و گفت : بکار خود باید فهلید. سپس اِیاس در تنهایی پیش محمد رفت و مسلمان گردید و اسلام خود را پنهان می‌داشت.

🔶 تاریخ محمد
🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

🔸 35ـ بیعت انصار ـ بار نخست
محمد بشيوه‌ي خود هر سال در هنگام حج خود را بر تيره‌هاي عرب نمودي و پشتيباني و ياوري از ايشان تلبيدي و ايشان را براه اسلام خواندي. پس سالي چنین افتاد که گروهي از تیره‌ی خَزرَج با كاروان حاجيان به مكه رفته بودند. محمد ايشان را در عَقَبه1 ديد و چگونگی خود با ایشان گفت و قرآن خواند و دعوت کرد و یاوری تلبید. ایشان از بهر همسایگی با جهودان که می‌گفتند پیغمبر آخر جهان2 بزودی پیدا ‌گردد چگونگی را دانسته بودند. پس مسلمان گردیدند و به مدینه بازرفتند و دعوت کردند و دوستی محمد در دلها افکندند. چنانكه سخنان محمد در یثرب پراكنده گرديد و در همه‌ي خانه‌ها ، زن و مرد ، سخن ازو مي‌گفتند و نامش مي‌بردند و لاف از دوستي‌اش مي‌زدند و همداستاني و پيروي‌اش را مي‌تلبيدند.
در سال دوم دوازده تن از بزرگان انصار که مسلمان گردیده بودند ، به مکه رفتند و در گردنه‌ي الاُولا او را یافتند و به شش شرط بیعت کردند : نخست همبازی (شریکی) خدا را نشناسند ، دوم دزدي نكنند ، سوم زنا روا ندارند ، چهارم فرزندان را چنانکه در روزگار ناداني عادی بود ، نكُشند و پنجم دروغ و بهتان بر كس نبندند و ششم پيروي محمد كنند و نافرماني و ناهمداستاني‌اش نكنند.3
ايشان چون بیعت کرده و از حج آسوده بودند ، محمد ايشان را پرگ داد تا به یثرب بازگردند و مُصعب ابن عُمَير ـ از ياران خود ـ را با ايشان فرستاد تا قرآن و دين ، ايشان را آموزد و ویژگیهای دين اسلام را بازنمايد. از اينرو او را «قرآن‌خوان مدينه4» خواندند.
چون به یثرب آمدند ، مُصعب با ايشان نماز مي‌كرد و قرآن مي‌خواند و فرمانهاي دين مي‌آموخت و از آموزاكهاي (تعلیمات) اسلام ايشان را آگاه می‌گردانيد ، تا گروهي ديگر باسلام درآمدند و اسلام در هر تيره‌اي از مردم یثرب آشكار گرديد. پس مسجدي ساختند. پس از آن ، نماز آدينه بايا (واجب) گرديد. و محمد پيغام به یثرب به مُصعب فرستاد كه نماز آدينه بكند. پس او هر آدینه در آن مسجد با مسلمانان نماز آدینه كردی و پس از نماز مردم را باسلام مي‌خواندندي.

🔸 36ـ گروش بني‌عبدالاَشهَل
اَسعَد ابن زُراره ، مُصعَب ابن عُمَير را با خود به تیره‌ی بني‌عبدالاَشهَل برد ، تا ایشان را دعوت کنند. به باغی ازآن بني‌عبدالاَشهَل فرود آمدند. کسان بسیار گرد آمدند. سَعد ابن مُعاذ چون چنان دید خشم گرفت ، و اُسَيد ابن حُضَير را فرستاد تا ایشان را گوشمال دهد و هر دو را به مدینه بفرستد. اُسَید با جنگاچ رفت و گفت : اگر سرِ خود می‌خواهید ، به مدینه روید و تیره را تباه نکنید ، و گرنه با این جنگاچ سر شما بدشت اندازم. مُصعَب گفت : نخست ، سخنی چند بنیوش. گفت: نیک. چند آیه از قرآن برخواند و دعوت کرد. چون قرآن نیوشید گرایش اسلام کرد. مُصعَب چون چنان دید او را بسيار گرايانيد و بدعوت و پند افزود. و او مسلمان گردید و گفت : می‌روم که سَعد ابن مُعاذ را به بهانه‌ای پیش شما فرستم. رفت و او را فرستاد.
پس سَعد ابن مُعاذ جنگاچ ستانید و پیش ایشان رفت و گفت : اگر نه خویشی بودی ، شما را کشتمی. مُصعَب با نرمی گفت : بنشین و قرآن بنویش. نشست و نیوشید و مسلمان گردید ، و هنوز شب نیامده بود که همه‌ی تیره مسلمان گردیدند.
پس از آن ، اَسعَد و مُصعَب ، به مدینه بازرفتند و دعوت می‌کردند. تا در همه‌ي خانه‌هاي یثرب ، هيچ خانه نبودي كه از زن و مرد چندي مسلمان نگرديده و دين راست نگرفته بودند. و هر روز كه برآمدي ، اسلام در یثرب فزونی می‌گرفت و دين محمد پيداتر مي‌گرديد. تا بدينسان يك سال برآمد.

1ـ گردنه‌ای است میان منا و مکه. (دهخدا)
2ـ «جهودان چون آزادي کشور خود را از دست هِشته به بندگي آشور و کلده افتاده بودند ، يکي از پيغمبرانشان چنين نويد داده که در آينده پادشاهي (مسيحي) از ميان جهانيان خواهد برخاست و جهودان را دوباره بآزادي خواهد رسانيد ، که جهودان از آن هنگام مسيح را بيوسيده‌اند و کنون هم مي‌بيوسند» (کتاب داوری ـ احمد کسروی).
جز این یهودیان به «ماشیا» نیز باور داشته‌اند که همچون باور به «سااوشیانت» درمیان زردشتیان است. این همان پنداریست که سپس بمیان عربها نیز درآمده و «مهدی» گردیده که پایه‌ی شیعیگری است و همچون یهودیان و زردشتیان چنین باور دارند که روزی پیدا گردیده و جهان را از بدیها و ستمها خواهد پیراست. در اینجا گمان بیشتر اینست که خواست یهودیان از پیغمبر آخر جهان همان مسیح بوده است ـ مسیحی که ایشان باور دارند نه آن پاکمرد جوانی که برخاست و مردمان را بدینداری و یکتاپرستی خواند.
3ـ نکته‌ی درخور پروا آنکه از ایشان در این هنگام نه نماز خواسته و نه روزه. بسخن دیگر بایاترین چیزها را که یک دیندار باید دارد از ایشان خواسته.
4ـ نامیست که سپس به یثرب دادند. و آن در اصل مدینة‌النبی بوده.

🔶 تاریخ محمد
🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

🔸 37ـ بیعت انصار ـ بار دوم
چون هنگام حج درآمد ، مُصعَب ابن عُمَير خواست كه به مكه بازگردد و هفتاد و سه مرد از انصار كه مسلمان گرديده و از بزرگان و شناختگان خاندان بودند ، با مُصعَب آهنگ پرستش محمد كردند تا روند و با او بیعت کنند.
محمد گفت : ايشان را بگزار تا چون از حج گزاردن آسوده گردند ، شب دوم اَيّام‌التَّشريق1 ، بگو تا به عَقَبه از بهر بیعت باشند ، چنانكه هيچ‌ كس از مردم مكه از اين بیعت آگاه نگردند.»
محمد با عموی خود عباس پیش ایشان رفت. با آنکه عباس هنوز مسلمان نبود ، ولی با محمد بسيار اندوه‌خوار و مهربان بود و محمد پس از ابوطالب از همه‌ي قریش اعتماد برو داشت و كارها را با سكالش او كردي.
عباس گفت : می‌دانید که محمد برای ما چه اندازه گرامی است و از دشمنان او را نگاه می‌داریم و آهنگ مدینه دارد که آنجا بماند. اگر شما می‌خواهید که او آنجا آید و نشیمن گیرد ، با او بیعت کنید ، و چنانکه زن و فرزند خود را نگاه می‌دارید همچنان او را نگاه دارید. گفتند : تو چه می‌فرمایی ای محمد. محمد سپاس و ستایش خدا کرد و چند آیه خواند و ایشان را بر یاوری دین دلگرم گردانید ، آنگاه گفت : «با شما بیعت می‌کنم ، بآن شرط كه عمويم گفت ، چنانكه بزن و فرزند خود كوشيد ، بمن نيز بكوشيد و چنانكه خانواده‌ي خود را نگاه داريد ، ازآنِ من نيز بكنيد و با دوستان من دوست و با دشمنان من دشمن باشيد.» ایشان پذیرفتند و بیعت کردند. هفتاد و سه مرد و دو زن بیعت کردند. و بیعت زنان با گفتن دوگواهی بود.
چون بیعت کرده بودند ، محمد فرمود از ميان خاندان دوازده پيشوا برگزيدند : نه تن از خاندان خَزرَج بودند و سه تن از خاندان اوس.
آنگاه محمد گفت : «شما باين بیعت كه رفت ، پايَندان (ضامن) من بر خاندان خود بگرديد. چنانكه یاران عيسا ، بر خاندانش پايندان گرديدند.» چون پذیرفتند محمد گفت : «من نيز پايندان بر خاندان خود گرديدم.»
و اين بیعت پس از بازنمودن آيه‌ي جنگ بود ، ليكن محمد جنگيدن را بجا نمي‌ديد.2
چون کاروان بازگردیده بود و قریش از بیعت آگاه گردیدند3 ، لشکر کردند و از دنباله‌ي کاروان رفتند ولی ایشان را درنیافتند جز سَعد ابن عُباده که به شُوَندی بازپس مانده بود که گرفتند و آوردند و در مکه زندانی داشتند. جُبَير ابن مُطعِم (دوست سَعد) چون آگاه گردید به مکه آمد و او را از دست قریش بازرهانيد ، و به یثرب بازگردید.

🔸 38ـ گروش عمرو ابن جَموح
چون انصار به یثرب بازگردیدند و بدعوت آغاز کردند و کسانی که باسلام درنیامده بودند را باسلام درآوردند یکی بود عمرو ابن جَموح نام که هنوز اسلام نیاورده بود و بزرگ خاندان بنی‌سَلَمه بود ، و بت‌پرستی کردی. پسرش با دوستش و گروهی از جوانان تیره‌ی او که مسلمان بودند ، هر شب رفتندی و بتی که ازآنِ عمرو بود را در چاهی پر از پلشتی آویختندی. روز دیگر ، عمرو تلب بسیار کردی و آن را در آن چاه یافتی و شستی ، و نمی‌دانست که کی می‌کند. تا چندی این کار کردند که او را افسردگی گرفت. پس شمشیری برهنه در گردن بت آویخت و گفت : شمشیر بستان ، و این کس که این کار می‌کند از خود دور بگردان. همانان باز شبانه آن بت را با سگی مرده در چاهی آویختند. روز دیگر تلب کرد. چون چنان یافت گفت : دریغا که عمر خود در پرستش تو تباه کردم. سنگی چند بر بت زد و شکست و مسلمان گردید. و چند بیت در نکوهش آن بت و سپاسگزاری مسلمانی گفت.

1ـ از پنج روز پيش از روزبه (=عید) قربان تا سه روز پس از آن.
2ـ چنانکه دیده شد اسلام در یثرب تنها با دعوت و قرآن خواندن پیش رفت ، بی‌هیچ جنگی.
3ـ گویا انجمن شبانه چنانکه محمد و انصار چشم می‌داشتند نهان نماند و کس یا کسانی آگاهیده بدگمان گردیده بودند.

🔶 تاریخ محمد
🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

🔸 39ـ كوچيدن ياران به یثرب
چون قریش دشمني و گردنکشی پيش گرفتند و در دروغ داشتن و نپذيرفتن سخن محمد مرزناشناسی كردند و مسلمانان در مکه از دست بیدینان به رنج آمدند ، محمد ياران را گفت : خدا شما را چند برادرانی پیدا گردانید ، یعنی انصار ،‌ و شما را پایگاهی بدست آورد ، یعنی یثرب ، اکنون بآنجا بکوچید و از رنج این بیدینان برآسایید.
پس ياران کوچیدند ، جز ابوبكر و علي ـ كه بيوسان (منتظر) محمد بازمانده بودند و برخی یاران که در مکه زندانی بودند.

🔸 40ـ كوچيدن محمد به یثرب (تکه‌ی یک از دو)
چون محمد بودنش را در مکه بیمگین یافت با ابوبکر آهنگ یثرب کرد. ابوبکر از پیش دو شتر را نیک می‌پروریده و آماده نگاه می‌داشته و نیز شتربانی که باو اعتماد کنند و راه را بداند نیز آماده می‌داشته تا چون محمد گوید آهنگ یثرب کنند.
نیز علی را در مکه بازداشته بود تا سپارده‌های مردم را که به محمد داده بودند بدارندگانشان بازدهد. علی چنان کرد و پس از سه روز روانه‌ی یثرب گردید.
چون كارها را ساخته بودند ، محمد و ابوبكر به راهي نادانسته بيرون آمدند. كوهي ثور نام نزديك مكه بود و در آن غاري هست ، بآن غار رفتند و نشستند و آن هنگام شب بود. و پیش از رفتن بآن غار ابوبكر به محمد گفت : «تو نرو ـ تا من بدرون روم و در آنجا بينم مگر گزنده‌اي باشد.» ابوبكر بدرون رفت و ديد و پس از آن ، محمد در آن غار رفت.1
ابوبكر پيشتر به پسر خود ـ عبدالله ـ فرمود كه با قریش بنشيند و بشنود كه ايشان در كار محمد چه مي‌گويند و چه چاره مي‌انديشند و به شب پيش ايشان بازرود و چگونگي را بازگويد. و بچوپان خود گفته بود هر شب گوسفند آنجا آورد و همانجا بدوشد. و به اَسما ـ دخترش ـ فرموده بود خوراكي سازد و هر شب پيش ايشان برد.
سه شبانه‌روز آنجا مي‌بودند. چون قریش را دانسته گرديد محمد با ابوبكر بيرون رفته‌اند ، به هر جايي و هر راهي كس بتلب ايشان فرستادند و آوازه انداختند كه : «هر كي محمد را پيش ما بازآورد ، او را صد شتر دهيم.»
مردم یثرب چون شنيدند كه محمد از مكه بیرون آمده است و آهنگ یثرب دارد ، هر روز ، چون نماز بامداد كردندي ، برخاستندي و بيرون آمدندي و بيوسان نشستندي و چون آفتاب گرم گرديدي و كسي نيامدي ، همه به یثرب بازآمدندي.2 تا آن روز كه محمد خواستی آمد. ايشان به همانسان آمده بودند و چون محمد نیامده بود بازگردیدند و بخانه‌ها بازرفتند. در همان هنگام كه بخانه‌ رسيده بودند ، يكي از یثرب بيرون رفته بود و محمد را ديد كه مي‌آمد و او را شناخت. دويد و آواز داد و گفت : «اي مردم یثرب ، مژده باد شما را كه محمد رسيد.»
مردم برخاستند و پيشواز كردند. نخست محمد از بيرون یثرب ، به قُبا3 فرود آمد. و آن روز دوشنبه بود و محمد دوشنبه و سه‌شنبه و چهارشنبه و پنجشنبه در قُبا نشيمن كرد. و محمد هنوز در قُبا بود كه علي رسيد. و آن مسجد كه در قُبا بازمانده است ، در اين چند روز ساختند. چون روز آدينه بود ، برخاست و به یثرب درآمد و نماز آدينه گزارد ـ در آن مسجد كه ميان رودخانه ، در بيرون یثرب بود.

1ـ سوره‌ی توبه ، تکه‌ای از آیه‌ی 40 اشاره‌ایست باین داستان ماندن در غار. معنی آنکه : اگر او [=محمد] را یاری ندهید ، خدا او را هنگامی که بیدینان آواره‌اش ساختند یاری داد ، آن هنگام که یکی از آن دو که در غار بودند به دوستش [=ابوبکر] گفت بیمناک مباش زیرا خدا با ماست ...
2ـ دانسته نیست قریشیان که می‌دانستند محمد جز در یثرب جای دیگری ندارد که برود چرا سوارانی برای دستگیری ایشان ، نزدیک یثرب نگماردند؟!. همانا خواست قریش رهایی از محمد و دینش بوده و به گریختن ایشان خشنودی نموده‌اند.
3ـ دیهی نزدیک مدینه به دوری سه کیلومتر کمابیش.

🔶 تاریخ محمد


🔸 40ـ كوچيدن محمد به یثرب (تکه‌ی دو از دو)
🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

گفته شده محمد چون سوار بر شتر به یثرب درآمد بزرگان و سران تيره‌ها به پيشوازش رفتند و افسار شترش گرفتند و هر یک گفتند : «ای محمد ، پیش ما فرود بیا که هر داراک و لشکر که تو را باید ما برایت آماده سازیم و شب و روز همه‌ی خاندان را به پرستشت واداریم و خود ایستیم و آنچه بایاست بجای آوریم». ولي محمد هر بار گفت : «افسار شترم را رها کنید تا بینیم خود کجا می‌رود». پس از آن افسار شتر او رها کردند تا آنکه شتر خود رفت و به نزديك خانه‌ي ابوايّوب انصاري رسيدند. محمد از شتر فرود آمد و در آنجا نشيمن گرفت.
هم خانه‌اي را خريد که آنجا مسجدي سازند. خود هر روز رفتی و ساعتی در آن کار کردی تا مسلمانان را دلبستگی بکار آن فزونی گیرد. سپس مهاجران و انصار در کار ایستادندی و کار همی‌کردندی.
محمد در خانه‌ی ابوایّوب می‌بود تا مسجد ساخته شد و اتاقها برایش ‌ساختند. آن هنگام از خانه‌ی ابوایّوب بیرون آمد و در اتاقی در مسجد نشیمن گرفت.
محمد ماه ربيع‌الاوّل بود كه به یثرب درآمد و تا ماه صفر كه پايان سال بود ، در آنجا مي‌بود و جايي نرفت.1 در اين چندگاه ساخت مسجد و آن اتاقها انجاميد و تيره‌هاي انصار و مردم یثرب همگي ـ جز گروهي اندك ـ باسلام درآمدند. محمد بميان مهاجران و انصار پيمان كرد بدانسان که جایگاه هر خانداني را نگاه داشت و پيمان هر خانداني را ببزرگان آن خاندان واگزارد. و با يهود كه در پيرامون یثرب بودند ، سازش كرد و ايشان را بر دين خود آزاد گزارد ، بشرط آنكه چون لشكر از بيرون آید یاوری دين اسلام كنند و فرمود كه پيمان‌نامه‌اي در آن زمینه نوشتند.
1ـ گویا نخست ماههای عرب از ربیع‌الاول آغاز ‌گردیدی که بمعنی بهار یکم است. و اینکه می‌گوید صفر (که اکنون ماه دوم عربست) ماه آخر سال بود ، از آن دانسته می‌گردد که این دیگرگونی در پس و پیشی ماهها پس از پیدایش اسلام رخ داده. پیش از اسلام ، حساب روزهایی که سال قمری از خورشیدی پس می‌ماند را جدا نگاه داشتندی و هر سه سال یک‌ ماه به پایان سال افزودندی و بدینسان از دور افتادن ماهها از فصلها جلو گرفتندی.

🔶 تاریخ محمد
🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

🔸 41ـ برادري گرفتن ميان ياران
چون محمد به یثرب آمد ، برگزيدگان ياران خود را ، از مهاجران و اَنصار ، برادري داد و بايشان گفت : «برادري بگيريد هر يكي با ديگري.» پس خود دست در دست علي گزارد و گفت : «اين برادر منست.»
حمزة ابن عبدالمطلب با زيد ابن حارِثه (بنده‌ی محمد بود که سپس او را آزاد و پسرخواندهی خود گردانید) ، جعفر ابن ابي‌طالب با مُعاذ ابن جَبَل ، ابوبكر با خارِجة ابن زُهَير (از انصار) ، عمر ابن خَطّاب با عِتبان ابن مالِك (از انصار) ، ابوعُبَيدة ابن جَرّاح با سَعد ابن مُعاذ ، زُبَير ابن عَوّام با سَلَمة ابن سَلامه (از انصار) ، عثمان ابن عَفّان با اوس ابن ثابت (از انصار) ، طَلحة ابن عُبَيدالله با كَعب ابن مالَك (از انصار) ، سَعد ابن ‌زيد با اُبَي ابن كَعب ، مُصعَب ابن عُمَير با ابواَيّوب اَنصاري ، ابوحُذَيفة ابن عُتبه با عَبّاد ابن بِشر ، عَمّار ابن ياسِر با حُذَيفة ابن يَمان ، ابوذَر غِفاري با مُنذِر ابن عمرو (از انصار) ، حاطِب ابن ابي بَلتَعه با عُوَيم ابن ساعِده ، سلمان فارسي1 با ابوالدَّردا و بِلال حبشي با ابورُوَيحه عبدالله ابن عبدالرّحمان خَثعَمي برادري گرفتند.
اين سي و دو تن از برگزيدگان ياران ـ از مهاجران و انصار ـ محمد ميان ايشان برادري داد. در این میان حمزه عموی او با زید ابن حارثه که پسرخوانده‌‌ی محمد بود برادری گرفتند.
اکنون پس از سده‌ها که باین داستان با بیرون ساده‌ای که دارد ، می‌نگریم می‌بینیم این خود دگرگونیای ژرف بوده و بازگویان و نویسندگان چه‌بسا به بزرگی این کار پی نبرده بوده‌اند.
می‌بینیم محمد بدینسان در گرماگرم پیشرفت اسلام در مدینه با چنین نوآوری‌ ساده ولی بجا که بکار بست ، چنان تکانی به دستگاه توده‌ای (نظام طبقاتی) کهن داد که آن را به آسانی درهم شکست. این خود یکی از نمونه‌های درخشان کنار نهادن برتری اعیان بر بندگان و یک خاندان بر دیگری درمیان عرب است. محمد خود با علی که نزدیک به سی سال بزرگتر و سرپرستش بود برادری گرفت. حمزه عمویش با زید ابن حارثه که زمانی بنده بود برادری گرفت و بلال حبشی و سلمان فارسی نیز که هر دو چندگاهی بنده بودند ، برادری از برگزیدگان عرب گرفتند.
باشد که چنین کاری بدیده‌ی برخی کسان کم‌ارج نماید. خوبست این کسان یک اندی به سان (حال) کنونی کشور و مردم هندوستان بپردازند و گرفتاریهایی که طبقات (کاستها) در آن کشور پدید آورده و رنجی که مردم و کشور هند از رهگذر آن می‌کشند را بدیده گیرند. بدیده گیرند با آنکه نیکخواهانی در آن کشور در سده‌های گذشته دلسوزانه به جلوگیری از آزار چاندالها (نجسها) برآمدند و کوششها کردند و سپس بزرگمرد پاکدل دیگری در کشور هندوستان (گاندی) کوششهای بسیاری کرد تا اکنون که نمی‌تواند بافت طبقاتی در آن کشور را بیکباره براندازد ، باری از رنجهایی که توده‌ی «نجسها» در هندوستان می‌کشیدند بکاهد و اینبود آنها را «فرزندان خدا» نامیده در روزنامه‌هایش همیشه به آنها پروای ویژه کرد. و این کوششها و نیز کوششهایی که در جنبش جداسری (استقلال) هندوستان بکار رفت ، به گزارده شدن قانونهایی آخشیج «تبعیضهای تیره‌ای» انجامید ، با اینهمه آن قانونها نیز فیروزی‌ چندانی بدست نیاورده‌اند و می‌توان گفت به آن اندازه نیست که محمد هزار و چهارسد سال پیش ارمغان مسلمانان گردانید.
از آن روز توده‌ی بندگان و فرمانبران عرب که مسلمان گردیده خود را آزاد و همدوش دیگران می‌دیدند ، تو گویی بهشت بهره‌شان گردیده. چنان در دینشان استوار و دلگرم گردیدند که از میانشان سرداران و فرمانروایان بزرگی برخاست و چون از دارایی بی‌بهره بودند با جان به پیشرفت اسلام کوشیدند.
در همان زمان در ایران نیز طبقات یا توده‌ها مایه‌ی شکاف میان مردم گردیده بود و بیگمان انبوهی از مردم رنج بسیار می‌بردند و هیچ دورنمایی از بهتر گردیدن زندگانیشان دیده نمی‌شد. همین یک انگیزه‌ی بزرگی بود که توده‌ی رنجکش ایرانی نیز به اسلام گرایش بسیاری نشان دادند.
اکنون بداستان پاکمرد عرب بازمی‌گردیم.
اَسعَد ابن زُراره كه محمد او را پيشواي انصار گردانيده بود ، در آن روز درگذشت. خاندانش (بني‌نجّار) پيش محمد آمدند و او را آگاه گردانیدند. گفت : «باک ندارید که من پيشواي شمايم.»

1ـ این سخن با سرگذشت سلمان که در همین کتاب آمده ناسازگاری دارد زیرا او در آغاز درآمدن محمد به یثرب ، هنوز بنده‌ی یک یهودی بود و آزاد نبود.! ولی این تواند بود که در همان حالِ بندگی برادری گرفته یا سپس که آزاد گردیده این رسم را بجا آورده.

🔶 تاریخ محمد
🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

🔸 42ـ بانگ نماز
چون محمد در یثرب نشيمن گرفت ، مهاجران و انصار همگي بر سرش گرد آمدند و كار اسلام در یثرب استوار گرديد و نماز باهمی (جماعت) پنج بار در روز برپا داشتند و زكات دادند و روزه‌ي بايا گرفتند و فرمان حلال و حرام بيكباره پيدا گردید و حدهاي شرع را نهادند ، محمد خواست كه هنگام نماز را نشاني پيدا كند که مردم بآن گرد آیند. چنانكه يهودیان و مسیحیان را هر يكي نشاني بود از بهر هنگام نماز : يهودیان ناي (بوق) زدندي و مسیحیان ناقوس.
پس محمد انديشيد كه فرمايد از بهر نماز ناي زنند. لیکن گفت : «اين نشايد كه رسم يهود است.» و ديگر انديشيد كه فرمايد از بهر نماز ناقوس زنند. ديگر هم خود گفت : «اين نشايد كه رسم مسیحیانست.» در اين انديشه بود كه از انصار ، عبدالله ابن زيد ابن ثَعلبه درآمد و گفت : «دیشب در خواب دیدم كه مردي بر من گذشت ، دو جامه‌ي سبز پوشيده بود و در دستش ناقوسي بود ، او را گفتم اين ناقوس را به من فروشي؟ گفت تو با اين ناقوس چه خواهي كرد؟ گفتم من آن را مي‌خرم که از بهر نماز زنم. گفت تو را چيزي بهتر از اين آموزم : اَللهُ اکبَر ، اَللهُ اَکبَر ، اَللهُ اَکبرَ ، اَللهُ اَکبَر ، اَشهَدُ اَن لا اِلهَ اِلَّا الله ، اَشهَدُ اَن لا اِلهَ اِلَّا الله ، اَشهَد اَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ الله ، اَشهَد اَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ الله ، حَیَّ عَلَی الصَّلاةِ ، حَیَّ عَلَی الصَّلاة ، حَیَّ عَلَی الفَلاحِ ، حَیَّ عَلَی الفَلاح ، اَللهُ اَکبر ، اَللهُ اَکبَر ، لا اِلهَ اِلَّا الله.»(1) محمد گفت : «خوابي درست است و دعوت نماز را جز اين نشايد.» پس به بِلال فرمود : «برخيز و بانگ نماز در بده كه آواز تو خوشست و بهتر.» بِلال برخاست و گفت : «اَللهُ اکبَر ، اَللهُ اَکبَر ...» تا به پايان گفت.

🔸 43ـ داستان اَبوقَیس صرمة ابن اَبی‌اَنس
اَبوقَیس مردی بود که در روزگار نادانی ، چون محمد هنوز به یثرب نیامده بود ، خدای بزرگ او را بیداری داده بود و از کردار بیدینان خود را دور داشتی و بت‌پرستی کنار گزارده بود و پارسایی پیش گرفته بود و پلاس پوشیدی و از مردم کناره گرفتی و نیایشگاهی ساخته و در آن نشسته و به نیاییدن فهلان بودی و چنین گفتی : خدای ابراهیم می‌پرستم. بدینسان می‌گذرانید تا محمد به یثرب درآمد و او پیش محمد رفت و باسلام درآمد. اَبوقَیس بس پیر گردیده بود ولی سخنی نیکو داشت و در روزگار نادانی و پس از مسلمان گردیدن مردم را پند دادی و ایشان را براه خدا خواندی. او را شعرها بودی که در کتاب سیرت هم آمده.

1ـ گمان بیشتر آنست که خواب آن انصاری باین ریزه‌‌کاری نبوده. آنچه ارجدارست اندیشه‌ی آن بوده که به دل محمد راه یافته تا بانگ نماز با شعارهای اسلامی بدانسان که در بالا آمد بسازد.

🔶 تاریخ محمد
🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

🔸 44ـ يهودیان یثرب
يهودیان یثرب چون ديدند مردم دعوت محمد را مي‌پذيرند و پيروي‌اش مي‌كنند و يارانش بسيار گرديدند و هر روز كه ميگذرد كارش بالایي مي‌گيرد ، بيگمان گرديدند كه ايشان را با بودن او جایگاهی و فرصتی نمانَد و عرب ديگر بسخنان ايشان پروا نکنند و سري و بزرگي ايشان تباه گردد و فرمانروایی ایشان بر تیره‌ی خود نیز رو به نابودی گزارد ، رشك بردند و گردنکشی و برتری‌فروشی و پلیدی و آزار با او در پيش گرفتند و آنچه را پیشتر درباره‌ی پیامبری که خواهد آمد که آنهم از راه برتریفروشی به عرب از زبان کتابشان می‌گفتند دیگر کردند و همیشه در رخنه‌ي كار اسلام مي‌كوشيدند و دربند نيرنگ گرديدند و گروهي از مردم یثرب كه مسلمان گرديده بودند را از راه بردند و هم‌راي و همدم خود گردانيدند و بدشمني با محمد و پليدي با مسلمانان برانگيختند و راه دشمني و نيرنگ و دورويي را هم خود در پيش گرفتند و هم پيش پای ايشان گزاردند ، چندانکه رویه‌کارانه با مسلمانان آميزش و همنشيني و در نهان دورويي و دشمني می‌کردند. چون ايشان را با يهود در راه دورويي يگانگي درافتاد و با آنان همداستاني كردند ، هر چي دانشمندان يهود بودند برويه‌ي دانشي با محمد به چَخِش (مجادله) برخاستند و همیشه آزمایشها می‌کردند و پرسشهاي دشوار مي‌پرسيدند و شب و روز دربند آن گرديدند كه چگونه نيرنگي سازند که راست را رخت دروغ پوشانند و ازو نکته‌ای دانشي خرده گيرند كه بآن رخنه در كار دين و اسلام آشكار گردانند. و دورویانشان همه همیشه دروغي مي‌تراشيدند و مي‌گفتند و شایعه‌ها بيرون مي‌آوردند و می‌پراکندند (منتشر می‌کردند) و مسلمانان را از راه مي‌بردند. ليكن دورويان آشكاره نمي‌يارَستند ناهمداستاني كنند چه ايشان از مردم یثرب بودند و اگر ناهمداستاني نمودندي ، همان خاندان ايشان ، ايشان را كشتندي. ليكن يهودیان در بیرون (بظاهر) ، بزبان ، ناهمداستاني مي‌نمودند و آشكاره محمد را بدروغ مي‌داشتند ، زیرا ايشان بيرون یثرب نشيمن داشتند. ليكن با آنكه بزبان ناهمداستاني مي‌كردند ، به كار ايستادگي نمي‌توانستند كرد ، زیرا لشكر اسلام بسيار بودند. و همه‌ي دورويان و پيشوايان يهود كه با محمد دشمني مي‌كردند ، شصت و دو تن بودند.(1)
از پيشوايان يهود دو تن باسلام درآمدند : يكي عبدالله(2) ابن سَلام و ديگري مُخَيريق. و بازمانده در بيديني و گمراهي ماندند و در آن كشته گرديدند.
مُخَيريق مردی داراکند بودی که پس از کشته گردیدنش در جنگ اُحُد همه‌ی داراکش را بسپارش خودش پیش محمد آوردند و بيشتر صدقه‌ها كه محمد در یثرب كرد از آن بود.

1ـ نامهاي ايشان در «سيرت» آورده شده است.
2ـ بنگرید به پابرگی سات 41.

🔶 تاریخ محمد
🔹 ترجمه‌ی تاریخ ابن‌هشام

🔸 45ـ داستان دورويان
حارِث ابن سُوَيد از دورويان بشمار بود و در روز جنگ اُحُد با مسلمانان برخاست و بجنگ رفت و در روزگار ناداني با دو تن از انصار خوني1 داشت و فرصت تلبيد و ايشان را ـ هر دو ـ كشت و از دين بازگرديد و باز پشت بيدينان گرديد و با مسلمانان مي‌جنگيد. پس از آن ، چون به یثرب بازآمد ، محمد به عمر فرمود که هر جا كه او را دريابد ، كشد. او از بيم عمر گريخت و به مكه رفت.
پس از چندگاهي ، اين حارِث به برادرش جُلاس ابن سُوَيد كه مسلمان بود پيام فرستاد و گفت : «اگر توبه‌ي من پذيرفته باشد ، آيم و توبه كنم و به مسلماني بازآيم.» محمد گفت : «توبه‌ي او پذيرفته نباشد.»
و ديگر از دورويان نَبتَل ابن حارِث بود. محمد درباره‌ي او گفت : «هر كي مي‌خواهد كه به اهريمن (شیطان) نگرد ـ بگو به نَبتَل بنگر ـ كه او اهريمنست.»
اين نَبتَل مردي فربه و بلندبالا و سياه‌چهره بود و موي باليده و چشمي سرخ و رويي ناخوش داشت. و به نزد محمد آمدي و سخنش شنيدي و باز پيش دورويان رفتي و سخنان را ، نه برویه‌ی خود بازگفتي و ايشان را گفتي : «اين محمد گوشيست كه هر كي چیزی مي‌گويد مي‌شنود و او را مي‌تواند فريفت.» محمد پس از آن ، او را پيش خود راه نداد.
و ديگر گروهي از دورويان بودند كه مسجد ضِرار را بدشمني در برابر مسجد محمد ساختند. و داستان آن پس از اين در جنگ تبوك خواهد آمد.
و ديگر از دورويان حاطِب ابن اُمَيّه بود و پسري داشت كه در اسلام سخت راستکار بود و روز جنگ اُحُد بيدينان او را زخم بسيار زدند و چون او را به مدينه بازآوردند مردم بديدار و سان‌پرسی‌اش مي‌رفتند ، پس از آن او را خجسته‌باد گفتند : «خوشا تو كه شهيد از جهان مي‌روي.»
پدرش ـ حاطِب ـ كه از دورويان بود ، بريشخند گفت : «هان! هان! بهشت او را خواهد بود! شما اين بیچاره را فريفتيد تا جان بر سر شما گزارد.»
و ديگر دورويان ، هم در روز جنگ اُحُد ، گفتند : «اگر اين محمد ما را بسان خود گزارده بودي ، اين سختيها بما نرسيدي.»
و ديگر از دورویان ، قُزمان بود كه در روز جنگ اُحُد با مسلمانان بود و مي‌جنگيد ، تا از بيدينان زخمي چند باو رسيد. و پس از آن ، او را به مدينه بازآوردند و مسلمانان به سان‌پرسی‌اش رفتند و او را خجسته‌باد مي‌گفتند : «خوشا تو را كه از زخم بيدينان شهيد خواهي گرديد.» او مي‌گفت كه : «من از بهر غیرت خاندان خود جنگيدم.»
و ديگر از دورويان ، عبدالله ابن أبيّ ابن سَلول كه سر دورويان و پناهگاه ايشان بود. و داستانش پس از اين خواهد آمد.
و ديگر از يهودیان ، خاندان ابن بَرهام و كِنانة ابن صُوريا و گروهي ديگر از ايشان بودند. و با مسلمانان به دورويي رفتندي. و شيوه‌ي ايشان چنان بودي كه بمسجد درآمدندي و با مسلمانان نشستندي و سخن ایشان شنیدندی ، و پس از آن ، بچشم و ابروان در يكديگر نگريستندي و ريشخند بر مسلمانان كردندي. يك روزي ، محمد بمسجد درآمد و آن كار را از ايشان ديد ، پس فرمود ايشان را از مسجد بيرون کنند. ياران برخاستند و سر و ريش ايشان را گرفتند و از مسجد بيرون كشيدند.

1ـ خونی = کینه‌جویی بشُوند آدمکشی