📌اختلاف در فروع، انسجام در اصول؛ راهبردی برای وحدت امت
✍️گردآوری: عادل علیمرادی
اختلاف در مسائل فقهی و اجتهادی، واقعیتی طبیعی، ریشه‌دار و پذیرفته‌شده در سنت اسلامی است؛ پدیده‌ای برخاسته از تلاش صادقانه‌ی علما برای فهم دقیق شریعت بر اساس قرآن، سنت و اصول اجتهاد. این اختلافات، نه نشانه تفرقه، بلکه جلوه‌ای از پویایی علمی، وسعت شریعت، و رحمت الهی است.
پذیرش این تنوع، نشانه‌ی بلوغ فکری و دینی و مقدمه‌ای برای تقویت دگرپذیری، همبستگی، انسجام درونی و وحدت امت اسلامی است؛ مشروط بر آنکه با فهم درست، مرز میان "اختلاف در اصول عقیده" و "اختلاف در فروع فقهی" را تشخیص دهیم
📌 تفاوت بنیادین میان اختلاف عقیدتی و اختلاف فقهی
یکی از خطاهای رایج در فضای دینی، خلط میان اختلاف در عقاید و اصول دین با اختلاف در احکام فقهی و مسائل اجتهادی است. این اشتباه می‌تواند پیامدهای خطرناکی همچون تهمت، افترا، طعن، تفسیق و حتی تکفیر را در پی داشته باشد.
در حالی که علما تصریح کرده‌اند:
اختلاف در اصول عقیده و توحید، در محدوده‌ی مشخصی قرار دارد و خروج از آن می‌تواند منجر به انحراف شود.
اما اختلاف در مسائل فقهی، مانند اختلاف در احکام نماز، طهارت، معاملات، حدود و غیره، همواره میان صحابه، تابعین و مذاهب معتبر وجود داشته و خواهد داشت.
بنابراین لازم است هر مسلمان، به ویژه اهل علم، در این زمینه آگاهی و دانش کافی داشته باشد تا بتواند تشخیص دهد که اختلافی که با آن مواجه است، مربوط به اصول اعتقادی است یا فروع فقهی؛ زیرا برخورد با این دو حوزه، کاملاً متفاوت است.
📖 شواهد قرآنی و نبوی بر پذیرش اختلاف فقهی
خداوند در قرآن می‌فرماید:
> «وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَا يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ»(سوره هود، آیه ۱۱۸)
اگر پروردگارت می‌خواست، همه مردم امت واحدی می‌بودند، ولی همواره در اختلاف خواهند بود.
این آیه نشان می‌دهد که تنوع و تفاوت در دیدگاه‌ها و فهم‌ها، بخشی از نظام حکیمانه الهی است و در محدوده مسائل ظنی و فقهی، طبیعی و پذیرفته‌شده است.
در ماجرای بنی‌قریظه نیز پیامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وسلم اختلاف اجتهادی دو گروه از صحابه را پذیرفت و هیچ‌یک را نکوهش نکرد؛ نشان از آنکه اجتهاد در چارچوب اصول، مایه‌ی اجر و رحمت است، نه تفرقه.
🕌 سیره سلف و بزرگان دین در مواجهه با اختلاف
علما و امامان بزرگ مانند امام ابوحنیفه، شافعی، مالک و احمد بن حنبل رحمهم‌الله، هرچند در بسیاری از فتاوا اختلاف داشتند، اما هرگز به تفسیق، تحقیر یا تکفیر یکدیگر دست نزدند. بلکه با ادب علمی، تواضع و دگرپذیری فقهی، نظرات یکدیگر را محترم می‌شمردند.
ابن تیمیه رحمه‌الله تصریح می‌کند:
«ولا يجوز الإنكار على من أخذ بأحد القولين في المسائل الاجتهادية»
در مسائل اجتهادی، نکوهش کسی که یکی از دو نظر معتبر را پذیرفته، جایز نیست. (مجموع الفتاوی)
و عمر بن عبدالعزیز رحمه‌الله با حکمت فرمود:
دوست ندارم اصحاب پیامبر در همه چیز یک‌دل می‌بودند، زیرا اگر چنین می‌شد، هر که مخالفت می‌کرد گمراه بود؛ اما اکنون که اختلاف کردند، هر کسی به یکی از نظرات عمل کند، در کار گشایش است.
در این میان، بسیار ضروری است که در مواجهه با اختلافات فقهی یا فکری، از هرگونه حمله، طعن، بی‌احترامی یا تخریب شخصیت علما و چهره‌های دینی مورد اعتماد جامعه ،از هر طیف و نحله فکری که باشند ، خودداری شود.
زیرا این‌گونه رفتارها، افزون بر آنکه خلاف اخلاق اسلامی و سنت سلف صالح است، به جریحه‌دار شدن احساسات و عواطف طیف وسیعی از مردم مؤمن و صادق می‌انجامد و زمینه‌ساز تفرقه، بدبینی و چنددستگی در امت خواهد شد.
✅ نتیجه و توصیه عملی
ما امروز بیش از هر زمان دیگر نیازمند تقویت روحیه‌ی دگرپذیری، انسجام درونی، گفتگو، و پرهیز از تفرقه و افراط هستیم. باید بیاموزیم که:
اختلاف در فقه، طبیعی و مشروع است.
اختلاف در اصول عقیده، جایگاه خود را دارد و با ملاک‌های دقیق سنجیده می‌شود.
تشخیص این دو حوزه، نیازمند علم و بصیرت است.
و هرگز نباید به دلیل اختلاف فقهی، دیگران را مورد طعن، لعن، تحقیر، تفسیق یا تکفیر قرار داد؛ که این رویکرد، مخالف قرآن، سیره پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وسلم، سنت سلف صالح و موجب فروپاشی همبستگی امت است.
#وحدت_امت
#اختلاف_فقهی
#دگرپذیری
#سیره_سلف
#اختلاف_در_فروع
#انسجام_در_اصول
#تقریب_مذاهب
#ادب_اختلاف
#رحمت_اختلاف
#اسلام_وحدت
📲 در شبکه‌های اجتماعی همراه ما باشید:
🔸 اینستاگرام 🔸 تلگرام 🔸 وب‌سایت 🔸 آپارات
✍️گردآوری: عادل علیمرادی
اختلاف در مسائل فقهی و اجتهادی، واقعیتی طبیعی، ریشه‌دار و پذیرفته‌شده در سنت اسلامی است؛ پدیده‌ای برخاسته از تلاش صادقانه‌ی علما برای فهم دقیق شریعت بر اساس قرآن، سنت و اصول اجتهاد. این اختلافات، نه نشانه تفرقه، بلکه جلوه‌ای از پویایی علمی، وسعت شریعت، و رحمت الهی است.
پذیرش این تنوع، نشانه‌ی بلوغ فکری و دینی و مقدمه‌ای برای تقویت دگرپذیری، همبستگی، انسجام درونی و وحدت امت اسلامی است؛ مشروط بر آنکه با فهم درست، مرز میان "اختلاف در اصول عقیده" و "اختلاف در فروع فقهی" را تشخیص دهیم
📌 تفاوت بنیادین میان اختلاف عقیدتی و اختلاف فقهی
یکی از خطاهای رایج در فضای دینی، خلط میان اختلاف در عقاید و اصول دین با اختلاف در احکام فقهی و مسائل اجتهادی است. این اشتباه می‌تواند پیامدهای خطرناکی همچون تهمت، افترا، طعن، تفسیق و حتی تکفیر را در پی داشته باشد.
در حالی که علما تصریح کرده‌اند:
اختلاف در اصول عقیده و توحید، در محدوده‌ی مشخصی قرار دارد و خروج از آن می‌تواند منجر به انحراف شود.
اما اختلاف در مسائل فقهی، مانند اختلاف در احکام نماز، طهارت، معاملات، حدود و غیره، همواره میان صحابه، تابعین و مذاهب معتبر وجود داشته و خواهد داشت.
بنابراین لازم است هر مسلمان، به ویژه اهل علم، در این زمینه آگاهی و دانش کافی داشته باشد تا بتواند تشخیص دهد که اختلافی که با آن مواجه است، مربوط به اصول اعتقادی است یا فروع فقهی؛ زیرا برخورد با این دو حوزه، کاملاً متفاوت است.
📖 شواهد قرآنی و نبوی بر پذیرش اختلاف فقهی
خداوند در قرآن می‌فرماید:
> «وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَا يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ»(سوره هود، آیه ۱۱۸)
اگر پروردگارت می‌خواست، همه مردم امت واحدی می‌بودند، ولی همواره در اختلاف خواهند بود.
این آیه نشان می‌دهد که تنوع و تفاوت در دیدگاه‌ها و فهم‌ها، بخشی از نظام حکیمانه الهی است و در محدوده مسائل ظنی و فقهی، طبیعی و پذیرفته‌شده است.
در ماجرای بنی‌قریظه نیز پیامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وسلم اختلاف اجتهادی دو گروه از صحابه را پذیرفت و هیچ‌یک را نکوهش نکرد؛ نشان از آنکه اجتهاد در چارچوب اصول، مایه‌ی اجر و رحمت است، نه تفرقه.
🕌 سیره سلف و بزرگان دین در مواجهه با اختلاف
علما و امامان بزرگ مانند امام ابوحنیفه، شافعی، مالک و احمد بن حنبل رحمهم‌الله، هرچند در بسیاری از فتاوا اختلاف داشتند، اما هرگز به تفسیق، تحقیر یا تکفیر یکدیگر دست نزدند. بلکه با ادب علمی، تواضع و دگرپذیری فقهی، نظرات یکدیگر را محترم می‌شمردند.
ابن تیمیه رحمه‌الله تصریح می‌کند:
«ولا يجوز الإنكار على من أخذ بأحد القولين في المسائل الاجتهادية»
در مسائل اجتهادی، نکوهش کسی که یکی از دو نظر معتبر را پذیرفته، جایز نیست. (مجموع الفتاوی)
و عمر بن عبدالعزیز رحمه‌الله با حکمت فرمود:
دوست ندارم اصحاب پیامبر در همه چیز یک‌دل می‌بودند، زیرا اگر چنین می‌شد، هر که مخالفت می‌کرد گمراه بود؛ اما اکنون که اختلاف کردند، هر کسی به یکی از نظرات عمل کند، در کار گشایش است.
در این میان، بسیار ضروری است که در مواجهه با اختلافات فقهی یا فکری، از هرگونه حمله، طعن، بی‌احترامی یا تخریب شخصیت علما و چهره‌های دینی مورد اعتماد جامعه ،از هر طیف و نحله فکری که باشند ، خودداری شود.
زیرا این‌گونه رفتارها، افزون بر آنکه خلاف اخلاق اسلامی و سنت سلف صالح است، به جریحه‌دار شدن احساسات و عواطف طیف وسیعی از مردم مؤمن و صادق می‌انجامد و زمینه‌ساز تفرقه، بدبینی و چنددستگی در امت خواهد شد.
✅ نتیجه و توصیه عملی
ما امروز بیش از هر زمان دیگر نیازمند تقویت روحیه‌ی دگرپذیری، انسجام درونی، گفتگو، و پرهیز از تفرقه و افراط هستیم. باید بیاموزیم که:
اختلاف در فقه، طبیعی و مشروع است.
اختلاف در اصول عقیده، جایگاه خود را دارد و با ملاک‌های دقیق سنجیده می‌شود.
تشخیص این دو حوزه، نیازمند علم و بصیرت است.
و هرگز نباید به دلیل اختلاف فقهی، دیگران را مورد طعن، لعن، تحقیر، تفسیق یا تکفیر قرار داد؛ که این رویکرد، مخالف قرآن، سیره پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وسلم، سنت سلف صالح و موجب فروپاشی همبستگی امت است.
#وحدت_امت
#اختلاف_فقهی
#دگرپذیری
#سیره_سلف
#اختلاف_در_فروع
#انسجام_در_اصول
#تقریب_مذاهب
#ادب_اختلاف
#رحمت_اختلاف
#اسلام_وحدت
📲 در شبکه‌های اجتماعی همراه ما باشید:
🔸 اینستاگرام 🔸 تلگرام 🔸 وب‌سایت 🔸 آپارات
