انتشارات ققنوس

"به لحاظ جامعه‌شناختی چیزی به عنوان شخصیت جمعی که عمل می‌کند، وجود ندارد. دولت، ملت، سازمان صنفی، خانواده یا یکان ارتشی، یا به جمع‌هایی مشابه اشاره می‌شود، منظور از آن صرفاً نوع خاصی از شکل‌گیری کنش‌های اجتماعی واقعی یا ممکن اشخاص منفرد است." @qoqnoospub

تأثیر شگرف و منحصربه‌فرد ماکس وبر (۱۸۶۴-۱۹۲۰) بر علوم انسانی و حوزهٔ مطالعات جامعه را شاید تنها بتوان با مارکس و فروید مقایسه کرد.
این جامعه‌شناس آلمانی نه فقط تئوری‌پرداز برخی از کلیدی‌ترین مفاهیم علوم اجتماعی همچون «رهبری کاریزماتیک»، «بوروکراسی»، «عقلانی‌سازی»، و «مشروعیت» بود بلکه با تأکید برمضمون «فهم» (verstehen) در روش‌شناسی علوم‌انسانی، فصلی نو در تحلیل جامعهٔ انسانی را پیش روی پژوهشگران باز کرد. این‌ها در کنار مطالعهٔ پرآوازه وجریان‌ساز او در باب «اخلاق پروتستانی» و نقشش در ظهور و تثبیت جامعهٔ سرمایه‌داری چهره‌ای افسانه‌ای از او ساخته است.

درست است که اغلب نام وبر در کنار نام کارل مارکس و امیل دورکیم به عنوان بنیانگذاران علم جامعه‌شناسی آورده می‌شود اما حقیقت این است که مرزهای تأثیرگذاری فکری او فرسنگ‌ها از ساحت جامعه‌شناسی فراتر رفته، او را به چهره‌ای کلیدی در بسیاری از شاخه‌های علوم انسانی، از فلسفه گرفته تا علوم‌سیاسی و تاری خجهان بدل ساخته است.

جهت‌گیری‌های سیاسی وبر که یکی از سرچشمه‌های بنیادین نظرگاه جامعه‌شناختی او بود، ترکیبی است از لیبرالیسم و ملی‌گرایی آلمانی که او را در مقابل دو جبههٔ قدرتمند در سیاست‌ آلمان در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم قرار می‌داد؛ از یکسو اشراف و محافظه‌کاران سنتی و از سوی دیگر سوسیال‌دموکرات‌ها و چپ‌گرایان.

ملی‌گرایی و «مسئلهٔ آلمان» از دوران جوانی یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های فکری وبر به شمار می‌آمد و البته سرمنشاء دلشوره‌‌ها و افسردگی فزآیندی او. او آلمان را درکانون جریانی ویرانساز از عقلانیت مدرن می‌دید که در نظر او در تدارک«قفس‌آهنینی» برای آینده‌ی بشر بود.

وبر که در خانواده‌ای متموّل و سیاست‌‌مدار چشم به جهان گشوده بود، از کودکی بامسائل سیاسی آشنا شده بود. پدرش حقودانی برجسته و از سیاستمداران شناخته‌شدهٔ برلین به حساب می‌آمد و درگیری روزافرون پدر با مسائل سیاسی روز آلمان خواه ناخواه بر پسر تأثیرگذار بود. او که در ابتدا با تحصیل در رشتهٔ حقوق به دنبال آن بود تا در مسیر پدر قدم بگذارد به تدریج با افزایش بدبینی‌اش نسبت به جهان سیاست و علاقهٔ وافرش به کار فکری، به فضای دانشگاهی علاقه‌مند شد.

وبر که متفکری جامع‌‌الاطراف بود هم فلاسفه‌ای چون کارل یاسپرس و هم‌جامعه‌شناسانی چون گئورگ زیمل را در مقام دوست در کنار خود داشت. او که هم با نظریات تطورگرایان انگلیسی و هم پوزیتیویست‌های فرانسوی به سیاقی کامل آشنایی داشت خود را در کانون تعارضات فکری قرن نوزدهم قرار داده بود که همه و همه به غنا و پیچیدگی نظریهٔ جامعه‌شناسی کلان او انجامیدند.

چکیدهٔ نظرگاه وبر در علوم اجتماعی آن بود که یک جامعه‌شناس باید همدلانه ومشفقانه مردمان جامعهٔ خود را «بفهمد». حتی آن مردمانی که قرنها پیش از اوزیسته‌اند و سربرخاک نهاده‌اند. او استاد مسلّم جامعه‌شناسی تاریخی بود ودانش‌اش در تاریج جهان در میان هم‌عصرانش بی‌مثال بود.

وبر که معتقد بود جامعه‌شناس وظیفه‌ دارد تا آنچه در زیرپوست جامعه‌ می‌بیند را باروشن‌بینی درک کرده و فرمول‌بندی کند، در زیر پوست خانودهٔ خود شکافی عمیق را شاهد بود؛ از یک سو پدری مقتدر، خشک و مغرور و از دیگر سو مادری دلسوز و نوع‌دوست و به غایت مهربان. هستهٔ جامعه‌شناسی وبر و دیدگاهش در باب مذهب واخلاق پروتستان و رشد سرمایه‌داری خود خلاصهٔ همین تعارضی بود که او ازکودکی در خانواده شاهد آن بود.
@qoqnoospub

5.3K views11:53