‌‏✍️ دکتر نازنینِ خلیلی‌پور
‏۱۴۰۳/۱۰/۲

شادروان دکتر محمدرضا باطنی، زبان‌شناس ایرانی، استاد جسور دانشگاه تهران که به‌ناحق از آن‌جا اخراج شد، نقشی مؤثر در حفظ زبان فارسی داشته است، از جمله سرپرستی و تألیف فرهنگ انگلیسی به فارسی پویا و نیز فرهنگ همایندها که باید سپاس‌گزارش باشیم که آثار خوبی برای ما به یادگار گذاشته است.
اخیراً فیلمی از وی مربوط به سال ۱۳۹۱ دست‌به‌دست می‌شود و چنان‌که در فیلم می‌بینیم، او‌ معتقد است خط فارسی باید لاتین شود تا دانش‌آموزان مشکل املا نداشته باشند. افزون بر این، دکتر باطنی با اشاره به مشکل نبودِ سه واکۀ a/e/o در خط فارسی معتقد است، فقدان این واکه‌ها در خط مشکل نحوی ایجاد می‌کند و همین مشکلات باعث کندخوانیِ ایرانیان شده است. حتی در بخشی از فیلم، او می‌گوید در نوشتنِ «ساعت سه‌ئه» برای همسرش مشکل دارد و مجبور است بنویسد «ساعت سه است». جالب این‌جاست که خود وی در همین فیلم به مشکلات خط‌های دیگر همچون فرانسوی و دشواری‌های آن‌ها نیز اشاره می‌کند، با این حال، بر این نظر است که کشورهایی همچون ترکیه بسیار پیشرو بوده و از تغییر خط سود برده و همین نکته باعث پیشرفتشان هم شده است.
خوب که به سخنان ایشان فکر کردم، ایرادهایی منطقی به خط فارسی وارد کرده بودند، اما پاسخ‌هایی که داده‌ بودند من را قانع نکرد و سؤال‌های بی‌شمار دیگری را برانگیخت.
اولین نکته این‌که ما فارسی‌زبانان، با همین خط، هزار سال است خوانده‌ایم و نیاکانمان شاهکار آفریده‌اند، چطور می‌توان خطاهای خوانداریِ نسل امروز را که برآمده از نظام آموزشی ناکارآمد و حتی کاهلی همین نسل است بر دوش خط فارسی گذاشت؟ چرا عده‌ای فکر می‌کنند علامت‌های فتحه و کسره و ضمه جزو خط نیست و کاربردی ندارد؟ حتی عده‌ای از حضار در این فیلم فکر می‌کنند چون منشأ خطمان عربی است باید آن را عوض کنیم!
منشأ بیشترِ خط‌های ایران پیش از اسلام نیز آرامی بود. خط بیشترِ اروپا و امریکا هم لاتین است و هر کشوری آن خط را با نیاز آوایی زبانِ خودش متناسب کرده و کسی نمی‌گوید چرا ما که زبانمان لاتین نیست باید به الفبای لاتین بنویسیم. حتی پاکستان با افزودن چند نشانه، خط عربی را با زبان خود متناسب کرده است.
فرض بگیریم کسی بلد نباشد برای همسرش شکسته‌نویسی کند و بنویسد «ساعت سه‌ئه»، آیا باید قواعدی برای شکسته‌نویسی تبیین کرد یا خط کل ایرانی‌ها را عوض کرد؟ امروز پس از گذشت دوازده سال از سخنرانی دکتر باطنی به بسیاری از این سؤال‌ها پاسخ داده شده است.
این‌که ترکیه از تغییر خط آسیب دیده یا ندیده و این‌که رو به جلو بوده یا نبوده چطور اندازه‌گیری شده است؟ با این استدلال، کره و ژاپن و چین با آن خط پیچیده‌شان چطور پیشرفت کرده‌اند؟ کمتر کسی است که امروز نداند چشم‌بادامی‌ها بدون این‌که خطشان را تغییر بدهند با سامسونگ و ال‌جی و هیوندای و هوندا و تویوتا و ... دنیا را قبضه کرده‌‌اند.
نکته‌ای که در سخنان دکتر باطنی مغفول واقع می‌شود این است که اساساً زبان حاصل اندیشیدن است و خط نمود آن. آن چیزی که کشورها را به توسعه و پیشرفت می‌رساند زبان و خط به‌خودیِ‌خود نیست، بلکه حاصل سیاست‌گذاری و سیاست است و سیاست هر سرزمین نیز زاییدۀ اندیشۀ مردمان آن است. اندیشه در زبان می‌بالد و زبان را توسعه می‌دهد و این دو پا به پای هم رشد می‌کنند. آیا ما ایرانیان می‌توانیم همۀ مشکلات توسعه‌نیافتگی و ناکارآمدی‌مان را به خط و زبانمان نسبت دهیم؟
گیریم خط را لاتین کردیم، چطور گنجینۀ ادبی فارسی را به لاتین آوانویسی کنیم؟ تاجیکستان که هنوز نتوانسته. به حرف آسان است، اما درعمل هزار مشکل دیگر پیش می‌آید. با تلفظِ کدام گونۀ زبانیِ ایران این گنجینه را آوانویسی کنیم؟
جالب آن آقایی بود که در همین فیلم می‌گفت بچه‌هایی که در خارج بزرگ می‌شوند نمی‌توانند خط فارسی را بخوانند و اگر مثل ترکیه خط را عوض کنیم، مشکل ارتباط آن‌ها با فرهنگ ایرانی برطرف می‌شود!
یعنی یک ملت خطش را عوض کند و ارتباطش را با فرهنگ گذشته‌اش از دست بدهد که کودکان مهاجر ایرانی راحت بخوانند؟ چه چیزی را بخوانند؟ در کشور بیگانه نهایتاً کتاب حافظ را شب یلدا بخواهند باز کنند...
نکتۀ دیگری که در این فیلم برجسته است، این سخن دکتر باطنی است که «ما یا باید گذشته را انتخاب کنیم یا آینده را».
پرسشم این است که این خط چه مانعی برای توسعۀ ایران و آینده‌اش ایجاد کرده است؟ چرا باید سیاست‌گذاری‌های غلط اقتصادی را به دوش خط بگذاریم. خط میراثی است که به ما رسیده و گنجینه‌ای از متون ادبی، تعلیمی، فلسفی را به ما انتقال داده. همه می‌دانیم گذشته میراثی است که هر انسانی باید برای ساخت آینده از آن بهره گیرد و حتی اگر بهرۀ خاصی هم نتواند فعلاً از آن ببرد، آن را دور نمی‌اندازد، بلکه در اصلاحش می‌کوشد. آینده از گذشته شروع می‌شود و تا گذشته را نفهمیم، آینده‌ای هم نخواهیم داشت.
#خط #دبیره #واج@vajnevesht

هیچ‌کس عتیقه‌جاتی که برایش به ارث رسیده به بهانۀ کهنه بودن دور نمی‌اندازد!
خلاصه این‌که شاید تعجب کنید که سخنان آقای دکتر باطنی را در زمینۀ تغییر خط بسیار مفید می‌دانم، زیرا فرصت فکر کردن به تک‌تک ماها می‌دهد. موضوع خوبی مطرح کرده است، گرچه با راه‌حل‌های وی مخالفم.
او صرفاً از دریچۀ جهان خودش به موضوع نگریسته که ممکن است نگاهی جامع نباشد و قرار هم نیست همه هم‌نظر باشند. اما مهم است صداهای مخالف را بشنویم و آن‌ها را واکاوی کنیم و در نهایت راه‌حل‌های خودمان را ارائه کنیم.
#خط #دبیره #واج@vajnevesht

‌
🔹فرهنگستان را «نقد» کنیم، نه «ریشخند»!

▫️نویسنده: #علیرضا_حیدری
🌐 کانال تلگرام: زین قند پارسی| ‎ @Qande_Parsi

▫️روزنامهٔ خراسان شماره ۲۱۶۸۳
در ماه‌های گذشته فرهنگستان زبان و ادب فارسی چند جایگزین فارسی را به جامعه معرفی کرد که تازه‌ترین آن‌ها، «تصدانه» به‌جای پیکسل، «پادپخش» به ‌جای پادکست، «موج‌پز» به‌جای مایکروویو، «گرایه» به‌جای ترند و «هفتگ» به‌جای تیک بود. چنان‌که گمان می‌رفت، این برساخت‌ها با بازتاب‌هایی همراه با شوخی و گاه طعن‌گونه و حتی توهین‌آمیز در فضای مجازی روبه‌رو شد.

متأسفانه گاه دیده می‌شود که در برنامه‌های رسمی ازجمله در صداوسیما هم شاهد چنین اتفاقات ناسنجیده ـ هرچند ممکن است به شوخی ـ هستیم! تمسخر فرهنگستان، تمسخر زبان فارسی هم هست. زبان فارسی پایه هویتی ماست و مهم‌ترین تکیه‌گاه فرهنگی و تاریخی ما همین زبان است که رسانه‌ها باید با احتیاط با آن روبه‌رو شوند و اگر قرار است نقدی انجام شود (که حتماً هست)، ادیبانه و مؤدبانه باشد. از‌این‌رو، یادآوری چند نکته را ضروری دانستم.

بی‌گمان در همین آغاز باید گفت که بیشتر این بازتاب‌های مجازی و نه حقیقی! رنگ‌وبوی سیاسی دارد؛ به این معنا که شکوه‌های سیاسی گاه در یک موضوع ـ حتی بی‌ربط ـ خودش را نشان می‌دهد. بنابراین، برخی این فرصت را، مغتنم می‌شمارند و به‌نوعی دست به اعتراض سیاسی می‌زنند، اما از نوعی دیگر و با تمسخر نهادی حکومتی، به نام فرهنگستان!

از طرفی، گاهی در جامعه برساخته‌هایی ساختگی و جعلی منتشر می‌شود که بوی تمسخر نیز از آن‌ها به مشام می‌رسد و آن‌ها را به فرهنگستان نسبت می‌دهند، حال آن که این واژه‌ها هیچ ربطی به مصوبه‌های این نهاد ندارد. این که به روند و شیوه برابرسازی واژه‌ها می‌توان انتقادهایی داشت، کاملاً پذیرفته است و مهم‌ترین آن، این است که فرهنگستان در برابرسازی معمولاً دیرهنگام عمل می‌کند و خود این ضعف باعث می‌شود واژه بیگانه جاگیر شود و تغییر آن دشوار باشد.

یکی از تصورات نادرست درباره فرهنگستان این است که گمان می‌رود این نهاد تنها کاری که برعهده دارد، واژه‌گزینی است؛ ازاین‌رو، بودجهٔ سالانهٔ آن را به تعداد واژه‌های مصوب تقسیم می‌کنند و کار این نهاد را به ریشخند می‌گیرند. حال آنکه واژه‌گزینی تنها یکی از کوشش‌های این نهاد است و کارگروه‌های دیگری در این نهاد فعالیت‌های علمی دارند؛ همچون کارگروه‌های فرهنگ‌نویسی، آموزش، زبان و گویش‌ها، دانشنامهٔ زبان و ادب فارسی در شبه‌قارهٔ هند، دستور خط، زبان و رایانه و انتشارات.

اما نکتهٔ مهم‌تری که بنا دارم در این یادداشت به آن اشاره کنم، این است که این انتقادها و اعتراضات و تمسخرها تازگی ندارد.

در «شرح زندگانی من» عبدا… مستوفی می‌خوانیم که در اعتراض به مصوبات فرهنگستان گفته بود: «آقایان! هرقدر می‌خواهید باد به بیرق لغت «عدلیه» بکنید، مردم «عدلیه» را برای اختصارش ترک نمی‌کنند و «دادگستری» شما، با وجود این که وضع‌شده فرهنگستان هم هست، روی کاغذ خواهد ماند... .»؛ ولی نه‌تنها دادگستری، که خواهان (مدعی) و بازپرس (مستنطق) و دادنامه (ورقه حکمیه) و دادگاه (محکمه) و آیین دادرسی (اصول محاکمات) و خواسته (مدعی به) و… ماند و امروز مردم آن‌ها را به کار می‌برند.

از صادق هدایت یادی کنیم که وقتی واژه‌هایی مانند «پزشک» جایگزین «طبیب» شد و «پایان‌نامه» به‌جای «تز»، در مقالهٔ «فرهنگ فرهنگستان» خود، فرهنگستان را مسخره کرد و به باد طنز گرفت.

به گفتهٔ دکتر عباس اقبال آشتیانی، از نویسندگان بنام کشورمان که اتفاقاً خودش عضو فرهنگستان اول بود، استناد کنیم که می‌گفت چه کسی به‌جای «اونیورسیته» می‌گوید «دانشگاه» یا به‌جای «طلبه» می‌گوید «دانش‌آموز» و «دانشجو».

در کنار این‌ها صد‌ها واژه دیگر هم می‌توان نام برد که در آغاز با مخالفت روبه‌رو شد، اما سرمایه زبان فارسی شد: «اطفائیه» شد: آتش‌نشانی، «آژان» شد: پاسبان، «میزان‌الحراره» شد: دماسنج، «فاکولته» شد: دانشکده، «SMS» شد: پیامک، «سوبسید» شد: یارانه، «ATM» شد: خودپرداز، «دیتا» شد: داده، «ادیت» شد: ویرایش، «لود» شد: بارگذاری و… .

فراموش نکنیم که نباید شکوه زبان فارسی، این میراث تمدنی را پیش چشم نسل روزگارمان سست کنیم؛ پس ریشخند را با انتقاد جابه‌جا نکنیم.

🆔 @VajehPardaz ‎|#واژه‌پرداز🔹

🎥 خواندن قسمتی از شعر محمدکاظم کاظمی شاعر افغانستانی

+ علی زارعان، کارشناس ادبیات

▫️صبحانه ایرانی ‎ @sobhaneye_irani

🌐 #محمدکاظم_کاظمی
@asarkazemi
@mkazemkazemi
www.mkkazemi.com


🆔 @VajehPardaz ‎|#واژه‌پرداز🔹

شورای واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نوواژۀ «فرسته» را در معنای هرگونه محتوایی (متن، عکس، ویدئو) که در فضای مجازی و پیام‌رسان‌های اجتماعی هم‌رسانی می‌شود، تصویب کرده است.

فرهنگستان، واژهٔ «پست» را در معنای آشنای آن (ادارهٔ پست)‌ پذیرفته و برای آن برابری تصویب نکرده است.

روابط عمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی
@theapll

‌
▪️ هم مرگ بر جهانِ شما نیز بگذرد!
▫️ سیف فرغانی ـ #بهروز_رضوی

هم مرگ بر جهانِ شما نیز بگذرد
هم رونقِ زمانِ شما نیز بگذرد

وین بومِ مِحنت از پیِ آن تا کند خراب
بر دولت‌آشیانِ شما نیز بگذرد

بادِ خزانِ نکبتِ ایام ناگهان
بر باغ و بوستانِ شما نیز بگذرد

آبِ اجل که هست گلوگیرِ خاص و عام
بر حلق و بر دهانِ شما نیز بگذرد

ای تیغتان چو نیزه برای ستم دراز
این تیزیِ سِنانِ شما نیز بگذرد

چون دادِ عادلان به جهان در بقا نکرد
بیدادِ ظالمانِ شما نیز بگذرد

در مملکت چو غرشِ شیران گذشت و رفت
این عوعوِ سگانِ شما نیز بگذرد

آن کس که اسب داشت غبارش فرونشست
گَردِ سُمِ خرانِ شما نیز بگذرد

بادی که در زمانه بسی شمع‌ها بکشت
هم بر چراغدانِ شما نیز بگذرد

زین کاروان‌سرای بسی کاروان گذشت
ناچار کاروانِ شما نیز بگذرد

ای مفتخر به طالعِ مسعودِ خویشتن
تأثیرِ اخترانِ شما نیز بگذرد

این نوبت از کسان به شما ناکسان رسید
نوبت ز ناکسانِ شما نیز بگذرد

بیش از دو روز بود ازآنِ دگرکسان
بعد از دو روز ازآنِ شما نیز بگذرد

بر تیرِ جورتان ز تحمل سپر کنیم
تا سختیِ کمانِ شما نیز بگذرد...

📚 دیوانِ سیف‌الدین محمدِ فَرغانی، به کوششِ ذبیح‌الله صفا، تهران: انتشاراتِ دانشگاهِ تهران، ۱۳۴۱، ج۱، ص۲۱۷-۲۱۸.

▫️شعر‌: گزین‌گویه‌ها (t.me/gozinguye/15914)
▫️ویدئو: ‎ART CHANNEL‏ ‎ ‎ (t.me/artchanel/18118)

بازنشر:‎ 🔹#واژه‌پرداز|‎🆔 @VajehPardaz ‎

🤖 هوش مصنوعی به عنوان تصویرگر کتاب‌های ایرانی به رسمیت شناخته شده است.

‌
حرف زدن از این موضوع برای کسی که خودش به جایگاه کتاب واقفه مثل راه رفتن روی لبهٔ تیغ می‌مونه.

فردا ساعت ۱۹ با ۲۸۰ نفری که تا الان ثبت‌نام کردن وارد این چالش بزرگ می‌شیم. اگر ما که با کناب بزرگ شدیم و جایگاهش رو می‌دونیم، این جبر تکنولوژیک رو جراحی نکنیم و به زنده موندنش کمک نکنیم پس کی کمک کنه؟

همونایی که می‌گن اولش بیا یک وبینار رایگان، بعدش می‌گن این‌قدر میلیون بده و کتاب رو در چند دقیقه تحویل بگیر؟!؟

فردا ساعت ۱۹ درموردش حرف می‌زنم و راه‌های کمک گرفتن از هوش مصنوعی برای خلق کتاب رو هم می‌گم. اما یادمون باشه این هم مثل بقیه موارد مرتبط با هوش مصنوعی فقط کمک به افزایش سرعت، جامعیت و بروز خلاقیته.

اگر قبول داری، باید دست‌به‌دست هم بدیم و نذاریم جنبهٔ منفی تکنولوژی این عرصهٔ ارزشمند رو نابود کنه، بیا که درموردش حرف بزنیم.

همچنان فرصت ثبت‌نام هست:
🌐 eseminar.tv/wb150006

از ایده‌ها به دیده‌ها برسیم

🔤 Videomarketing(+AI)