اگر اعتراض کنید، نمی‌آیم!

از وکالت تا ولایت؛ وقتی نماینده، ارباب موکلان می‌شود

✍️خیام عباسی، جامعه‌شناس


غلامرصا تاجگردون نماینده گچساران که در انتخابات قبلی به دلیل تخلف انتخاباتی، اعتبارنامه‌اش توسط نمایندگان مجلس تأیید نشد و از مجلس اخراجش کردند، در یک جلسه با تعدادی از موکلین و منتقدان خود گفته است (نقل به مضمون): چرا اعتراض می‌کنید؟. اگر به اعتراض و انتقاد ادامه بدهید، رهای‌تان می‌کنم و در تهران می‌نشینم، کاری هم از دست‌تان برنمی‌آید چون نماینده هستم.


پارلمانی که تاجگردون عضو آن است، نتیجۀ تئوری‌پردازی‌های فیلسوفان غربی است و بعید است نام‌برده از مکانیزم آن و ضرورت پاسخگویی وکیل به موکلان آگاه باشد. اگر او با مکانیزمی کاملاً دموکراتیک انتخاب شده بود، همین چند جمله حق عزل او را به موکلانش می‌داد و موکلانش - حتا آن درصدی که به او رأی نداده‌اند- قادر بودند به راحتی، کرسی قرمز ِ پُر آب‌ونان را از زیر پای او بکشند. اما دریغا که... .

اما، فیلسوفانی چون روسو و لاک بر این اصل پای فشرده‌اند که قدرت سیاسی ریشه در حقوق انتخاباتی مردم دارد. نماینده، وکیل‌ِ موکلان است، نه ارباب آنان. موکل، وکیل را استخدام می‌کند تا کارهای او را انجام بدهد. این رابطه در ایران برعکس شده است. هنگامی که نماینده‌ای می‌گوید: «رهای‌تان می‌کنم و کاری نمی‌توانید بکنید چون نماینده هستم» در واقع خود را فراتر از مردم می‌نهد و رابطۀ عمودی ِ فرادست - فرودست را جای‌گزین رابطۀ افقی ِ خادم - موکل می‌کند. این سخن، مشروعیت نمایندگی را از اساس تخریب می‌کند.
حقِ اعتراض و نقد، خون جاری در رگ‌های دموکراسی است. جان استوارت میل در رساله‌ جاودان «دربارۀ آزادی» هشدار داده است که خاموش کردن صداهای مخالف، جامعه را به ورطۀ «استبداد خاموش» می‌کشاند. عبارت «اعتراض می‌کنید» نه‌تنها حق مردم را تحقیر می‌کند، بلکه خطر تبدیل نمایندگی به پدرسالاری سیاسی را آشکار می‌سازد. نماینده‌ای که نقد و اعتراض را با تهدید پاسخ می‌دهد، گویی خود را «پدر و دانای کل جامعه» می‌پندارد. 
البته چنین آدمی حتا مصونیت پارلمانی را هم درک نکرده است. مصونیت پارلمانی، حربه‌ای برای دفاع از استقلال نهاد قانون‌گذاری در برابر فشارهای بیرونی است. این دیدگاه را منتسکیو، نظریه‌پرداز تفکیک قوا نوشته است. اما هنگامی که نماینده‌ای با تکیه بر این مصونیت فریاد می‌زند:‌«کاری از دست‌تان برنمی‌آید»،‌ این امتیاز را به سلاحی برای مصونیت از پاسخگویی بدل می‌کند. این همان فساد نهادی است که ارسطو نسبت به آن هشدار داده است؛ یعنی تبدیل دموکراسی به اولیگارشی خودکامه.
هابرماس و دیگر نظریه‌پردازان دموکراسی ِ گفت‌وگومحور تأکید دارند که مشروعیت نهادها در گرو دادوستد پیوسته با ارادۀ مردم است. اعلام «در تهران می‌نشینم» و تهدید به ترک مسئولیت، نشان‌دهندۀ گسست ارادۀ نماینده از ارادۀ موکلان است. این سخن، آشکارا می‌گوید نفع شخصی یا موقعیت من بر خدمت به شما ارجحیت دارد. 
حتی ادموند برک که از استقلال رأی نماینده دفاع می‌کرد، هرگز حق تحقیر مردم یا انکار پاسخگویی را مجاز نمی‌شمرد. آنچه این جا رخ داده، سقوط از اخلاق نمایندگی به ورطۀ نخوت قدرت است. نماینده‌ای که تهدید به «رها کردن» مردم می‌کند، گویی نمایندگی را ملک شخصی خود می‌پندارد، نه امانتی عمومی.
این سخن، سه زنگ‌خطر بزرگ را به صدا درمی‌آورد: 
اول، فراموشی ریشه‌های مردمی قدرت (روسو)؛
دوم،  تبدیل نقد به «تهدید» (نفی آزادی بیان میل)؛
و سوم، سوءاستفاده از نهادهای دموکراتیک برای تثبیت بی‌مسئولیتی (ارسطو). 

همان‌گونه که روسو هشدار داد قدرتی که از مردم برمی‌خیزد، اگر در خدمت مردم نباشد، مشروعیت خود را می‌کُشد.
این نماینده، با گفتارش، نه‌تنها مشروعیت خودش را خدشه‌دار کرده، بلکه خطر بی‌اعتمادی به نهاد نمایندگی را نیز دامن زده است.
این‌که کدام‌یک از نهادها و سازمان‌های حکومتی در نبود حق عزل مردم، از این نماینده پاسخ و توضیح بخواهند، در اصول اساسی و حقوق سیاسی مردم غایب است. در واقع برای چنین نماینده‌ای هم روشن است که ارکان حکومت از او توضیح نمی‌خواهند. هرچه هست، حتا رنگ ظاهری هم از سیستم انتخاباتی در ایران باقی نمانده است. اگرنه چنین افرادی، نمایندگی مردم را در لیست آرزوهای‌شان می‌نوشتند.


آن‌چه خواندید یادداشت تحلیلی خیام عباسی (جامعه‌شناس) است که در کانال تلگرامی‌اش (شرنگ) منتشر شده است.

#مشروعیت #بحران_مشروعیت #دموکراسی #مسئولیت #شفافیت #قدرت #نمایندگی #پاسخگویی #استبداد #یاری_مدنی_توانا

@Tavaana_TavaanaTech

‌
حاکمیت و بحران دائمی
تداوم وضعیت استثنایی در جمهوری اسلامی از منظر جورجو آگامبن


جورجو آگامبن، فیلسوف معاصر ایتالیایی، در ادامه‌ اندیشه‌های فوکو و والتر بنیامین، مفهوم «وضعیت استثنایی» را به‌عنوان یکی از سازوکارهای اصلی قدرت در جهان امروز تحلیل می‌کند.

از نظر او، حاکمان با اعلام شرایط اضطراری، قانون را موقتاً تعلیق می‌کنند تا از آن محافظت کنند، اما همین تعلیق موقتی به‌تدریج به یک وضعیت دائمی بدل می‌شود.

در چنین ساختاری، قدرت سیاسی نه از قانون و رضایت عمومی، بلکه از استمرار بحران و اضطراب تغذیه می‌کند؛ شهروندان در ظاهر درون قانون‌اند، اما در عمل از حقوق حقیقی خویش تهی می‌شوند.

در جمهوری اسلامی ایران، از آغاز انقلاب تا امروز، حکومت به‌طور مداوم خود را در وضعیت استثنایی بازتولید کرده است.

از «جنگ تحمیلی» تا «نفوذ فرهنگی»، از «فتنه» تا «جنگ نرم» و از «بحران حجاب» تا «تحریم اقتصادی»، گفتمان رسمی همواره بر وجود خطری عظیم و دشمنی دائمی تأکید کرده است.

این استمرار بحران، امکان تعلیق قانون، محدودسازی آزادی‌ها و گسترش حوزه‌های نظارتی را فراهم آورده و مشروعیتی موقت اما همیشگی برای اقتدار سیاسی ایجاد کرده است.

در چنین شرایطی، همان‌گونه که آگامبن می‌گوید، «زندگی برهنه» جایگزین «زندگی سیاسی» می‌شود؛ یعنی انسان‌ها صرفاً در مقام موجودات زیستی و قابل کنترل حضور دارند، نه در مقام شهروندانی با حق مشارکت. سیاست به مدیریت بدن‌ها، پوشش، رفتار و حتی احساسات مردم تقلیل می‌یابد، و دولت در قالب زیست‌سیاستی فراگیر، تا عمق زندگی خصوصی نفوذ می‌کند.

بحران به‌جای آنکه وضعیتی موقت باشد، به شیوۀ حکومت‌ورزی بدل شده است.

در نتیجه، حکومت ایران را می‌توان نمونه‌ای گویا از آن دانست که چگونه «وضعیت استثنایی» به وضعیت عادی بدل می‌شود. در اینجا، استثنا قاعده است و بحران نه تهدیدی برای نظام، بلکه منبع تداوم آن است.

آگامبن در تحلیل خود هشدار می‌دهد که چنین جوامعی به‌تدریج به اردوگاهی نامرئی تبدیل می‌شوند؛ جایی که مردم زنده‌اند، اما حضورشان از معنا و کنش سیاسی تهی شده است.

#جورجو_آگامبن #آگامبن #وضعیت_استثنایی #بحران #مشروعیت #حکومت_ایدئولوژیک #دیگرستیزی #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

آریتمی‌های قلب نظام در مترو گلشهر
✍️آبتین نیک‌منش

چه می‌شود که اختلال دو ساعته‌ی مترو، ناگهان به صحنه‌ی اعتراض سیاسی با شعارهای رادیکال بدل می‌شود؟
واقعه‌ی گلشهر، روایتی از بی‌اعتباری نهادها بود. وقتی در هر اختلال و نقصی، از کوچک تا بزرگ، تنها در عرض یک ساعت، نوک پیکان اعتراض به رأس ساختار سیاسی و موجودیت نظام نشانه می‌رود، یعنی نهادهای میانی دیگر کارکرد خود را از دست داده‌اند. از نگاه مردم، بود و نبودشان تفاوتی ندارد.

شاید اگر در لندن، استانبول یا مسکو قطار دچار نقص فنی شود، مردم نهایتاً سازمان مترو یا شهرداری را بر سر مدیرانش خراب کنند؛ اما بعید است به‌یک‌باره شعار سرنگونی تمامیت نظام سیاسی را بدهند یا پادشاه پیشین را صدا کنند. اینجاست که می‌فهمیم چند اتفاق افتاده؛ همان آریتمی‌های خطرناک در نوار قلب.

تا همین چند سال پیش، رئیس‌جمهور، شهردار و مدیر این نهاد و آن سازمان هم مورد خطاب مردم ناراضی و منتقدان بود. یکی می‌گفت احمدی‌نژاد فلان کرد، دیگری می‌گفت روحانی فاسد بود و آن یکی می‌گفت نه، رفسنجانی دزد بود. اما در چند سال گذشته، گویی دیگر نهادی جز ولایت فقیه مسئول نیست و تمامی نهادهای دیگر، در ذهن مردم بازیچه و صرفاً آلت دست فرض می‌شوند.

نتیجه‌ی بی‌اعتباری نهادها، ایجاد پتانسیل تبدیل هر بحران به دومینوی سقوط است. اگر قرار باشد هر اتفاقی، مثل قطعی برق یا توقف مترو، منجر به شعارهایی چون «مرگ بر خامنه‌ای» یا «رضا شاه، روحت شاد» شود، تکلیف چه خواهد بود؟ آن هم در نظامی که با چندین ابر بحران از اقتصاد تا فرهنگ و محیط‌زیست روبه‌روست. از کجا معلوم یکی از این بحران‌ها، همین روزها نتواند برایش دردسری بزرگ مثل آبان ۹۸ یا قیام مهسا درست کند؟

آن هم وقتی که اکثریت، موجودیت یک سیستم و یک فرد را عامل این وضع می‌دانند. دیگر نه رئیس‌جمهور مسئول است، نه شهردار، نه رئیس اداره‌ی برق، نه آمریکا و اسرائیل. هیچ‌کس دیگر در تیررس نیست؛ فقط یک نفر مخاطب خشم و نفرت است.

چیزی که خامنه‌ای همیشه از آن وحشت داشت و با سیاستی دقیق و ریاکارانه تلاش می‌کرد دولت و انتخاب مردم را مسئول مشکلات معرفی کند. در حالی‌که جزء‌به‌جزء تصمیمات از سوی خامنه‌ای و منصوبانش گرفته می‌شد، او در ظاهر شبیه اپوزیسیون، جلوی بسیجی‌ها نمایش انتقاد و مظلومیت می‌داد. هم‌زمان، در پشت پرده به ظریف و روحانی دستور امضای برجام و تسلیم می‌داد و در برابر نیروهای ارزشی با چهره‌ای مظلوم می‌گفت: «من که از اول به غربی‌ها بدبین بودم و راضی نبودم، اما چه کنیم، عده‌ای کار خود را می‌کنند!»

با اشاره‌ی او، مجلس ولایت‌مدارش برجام را در بیست دقیقه تصویب می‌کند! سپس در صداوسیمای تحت امرش، مستند و فیلم می‌سازد تا القا کند این دولت مزدور آمریکا و تیم مذاکره‌کننده‌اش جاسوس بوده‌اند!

رنگ باختن این حنا و شناسایی عامل اصلی، همان سیگنال‌های خطرناکی است که وقتی پزشکان در نوار قلب یک بیمار می‌بینند، از ادامه‌ی حیات او بیمناک می‌شوند؛ به‌ویژه اگر وی دچار بیماری‌های مزمن و زمینه‌ای مانند مرگ روایت‌ها، انزوای بین‌المللی، تحریم حداکثری، جنگ با جوانان و زنان، اقتصاد ورشکسته و سیستم اطلاعاتی آبکش در برابر اسرائیل باشد.

آیا بوی بحران بقا را استشمام نمی‌کنید؟
إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ


این مطلب را آقای آبتین نیک‌منش برای ما ارسال کرده‌اند.


#بحران_مشروعیت #نه_به_جمهوری_اسلامی #مترو_گلشهر #یاری_مدنی_توانا

@Tavaana_TavaanaTech

ابتلای نظام به سرطان سیاسی
✍️آبتین نیکمنش

شکاف در ساختار سیاسی و درگیری میان پدرخوانده‌های باندهای قدرت را سرطان می‌خوانمش، چرا که همچون سرطان، نظم و مکانیسم یک بدنه را ویران می‌کند. نشانه‌های این مرض، اخیراً بیش از پیش نوک کوه یخش در جمهوری اسلامی هویدا شده است؛ چند هفته پیش، شمخانی تلاش کرد در رسانه‌ها با زیر سؤال بردن صداقت حسن روحانی در ماجرای هواپیمای اوکراینی، او را بی‌اعتبار کند، و چندی بعد، فیلم عروسی دختر شمخانی به طور گسترده پخش شد. از سویی، اژه‌ای پس از سال‌ها سکوت، به جان علی انصاری، رئیس بانک آینده و نوچه‌ی مجتبی خامنه‌ای می‌افتد و برای انحلال بانک آینده تهدیدش می‌کند. در این اثنا، مصطفی پورمحمدی (عنصر مخوف امنیتی و قضایی سابق) می‌گوید اعضای نظام بهتر است به جای درگیری با هم، به مصلحت نظام فکر کنند؛ و شمخانی هم ملتمسانه فریاد می‌زند: «آهای رقبا، هوشیار باشید که ما همگی در یک کشتی نشسته‌ایم!»

می‌بینید که این روزها شنیدن صدای درگیری گرگ‌ها در جمهوری اسلامی کار سختی نیست. قبلاً هم کم نبود، اما امروز آن‌قدر گسترده شده که به فضای رسانه کشیده است؛ از این‌رو مردم ایران باید بسیار امیدوار باشند. در همه‌ی تئوری‌ها و نظریه‌پردازی‌ها درباره‌ی انقلاب‌ها و فروپاشی‌ها، وقوع شکاف و عدم انسجام نیروهای سیاسی در یک رژیم، در کنار سایر عوامل مثل بحران مشروعیت، بحران کارآمدی، فشار خارجی و حضور اپوزیسیون عمل‌گرا، از شروط لازم و اصلی است. زیرا مادامی که نیروهای سیاسی هم‌صدا باشند، دستگاه سرکوب نیز منسجم و مطمئن عمل می‌کند؛ اما شکاف در بالا، ناامیدی و بی‌اعتمادی را به پایین منتقل می‌کند.

از سوی دیگر، این درگیری‌ها و شکاف‌ها در زمان بحران‌هایی مثل اعتراضات خیابانی یا حمله‌ی نظامی، می‌تواند همچون سرطانی به جان دستگاه تصمیم‌سازی و اتاق‌های فکر امنیتی بیفتد و آن‌ها را دچار خطاهای محاسباتی‌ای کند که تصمیم‌هایشان بلای جان خودشان شود. به‌ویژه وقتی عمود خیمه‌ی نظام و عامل انسجام، یعنی رهبری جمهوری اسلامی، حذف شده باشد. او چینی‌بندزن این شکاف‌ها در بیش از سه دهه‌ی گذشته بوده و دیگر کسی در قد و قامت او پیدا نخواهد شد که بتواند این ترک‌ها را بند بزند.

یادتان نرود ابراهیم رئیسی سال گذشته در حضور اردوغان، فالی گرفت و حضرت حافظ گفت:
«خوش باش که ظالم نبرد راه به منزل!»
و می‌بینیم که از آن روز تاکنون چه بر جمهوری اسلامی گذشته است. شاید همین فال، استعاره‌ای از سرنوشتی باشد که این بار نه در کتاب شعر، بلکه در متن کتاب تاریخ برای جمهوری اسلامی نگاشته شود.

آبتین نیک‌منش

#بحران_مشروعیت #جنگ_قدرت #یاری_مدنی_توانا

@Tavaana_TavaanaTech