از نخستین روزهای انقلاب ۱۳۵۷، جمهوری اسلامی میان دو مفهوم متعارض در نوسان بوده است: «امت اسلامی» و «ملت ایران». حاکمان این نظام هیچ‌گاه به یکی از این دو وفادار نمانده‌اند؛ آنچه در عمل اصل بوده، صرفاً بقای قدرت سیاسی است.

ریشه‌های تناقض
روح‌الله خمینی در همان سال‌های آغازین، ملی‌گرایی را «شرک» دانست و شخصیت‌هایی چون محمد مصدق را «مرتد» معرفی کرد. از نگاه او، هویت ایرانی تنها حجاب و مانعی در برابر امت واحده اسلامی بود. اما امروز، علی خامنه‌ای پس از جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل، مداحان را به اجرای سرود «ای ایران» فرا می‌خواند؛ سرودی که در دهه شصت به‌عنوان نماد «ملی‌گرایی سکولار» از مراسم رسمی حذف شده بود. این تغییر موضع، نشان‌دهنده استفاده ابزاری از هویت ملی یا دینی بسته به شرایط سیاسی است.

نوسان‌های تاریخی
در چهار دهه گذشته، جمهوری اسلامی بارها بسته به اقتضا، یکی از این دو هویت را برجسته کرده است:

دهه شصت: تأکید بر «امت اسلامی» برای توجیه جنگ ایران و عراق و سرکوب داخلی.

دهه هفتاد: با افزایش اعتراضات و بحران مشروعیت، تبلیغ «وطن» و «ایران» برای آرام‌کردن افکار عمومی.

دهه‌های اخیر: هنگام دخالت در سوریه، لبنان یا یمن، سخن از «وظیفه دینی» و «امت واحده» به میان آمد؛ اما هنگام بحران‌های داخلی یا حمله مستقیم اسرائیل، پرچم «ملی‌گرایی» بالا کشیده شد.


مقایسه تطبیقی
این تغییر لحن ایدئولوژیک پدیده‌ای بی‌سابقه نیست. نظام‌های توتالیتر دیگر نیز بسته به شرایط، روایت مسلط خود را تغییر داده‌اند. اتحاد شوروی استالین، که بر «انترناسیونالیسم پرولتری» تأکید داشت، در جنگ جهانی دوم ناگهان به «میهن‌پرستی روسی» پناه برد. چین مائو نیز گاه شعار «انقلاب جهانی» سر داد و گاه بر تمرکز بر «چین» تأکید کرد. جمهوری اسلامی نیز در همین مسیر، میان «ایران» و «اسلام» بازی می‌کند.

پیامدهای اجتماعی
این دوگانگی صرفاً تناقض سیاسی نیست؛ بلکه پیامدهای عمیق اجتماعی و هویتی دارد:

بی‌اعتمادی عمومی به شعارها و ایدئولوژی رسمی.

سردرگمی هویتی نسل‌های جوان؛ نسلی که به‌جای ارزش‌های جهان‌شمول مانند حقوق بشر، آزادی بیان و همزیستی مسالمت‌آمیز، ناچار است در دوگانه‌ی تحمیلی «ایرانی بودن» یا «مسلمان بودن» سرگردان بماند.

فرسایش مشروعیت نظام؛ چرا که هر بار با تغییر نقاب، تناقض‌های گذشته آشکارتر می‌شود.

پرسش آینده
در جهانی که بیش از هر زمان بر حقوق بشر، دموکراسی و زندگی مسالمت‌آمیز تأکید می‌شود، پرسش اساسی این است: آیا جمهوری اسلامی می‌تواند همچنان این بازی دوگانه را ادامه دهد؟ یا سرانجام مردم ایران نقاب‌ها را کنار خواهند زد و درخواهند یافت که پشت همه‌ی این شعارها یک حقیقت تلخ پنهان است: بقای قدرت، یگانه اصل این نظام بوده است.

#ملت #امت #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

‌
ملت امام حسین یا ملت ایران؟
چرا تقلیل ایران متکثر به هویت شیعی زیان‌بار است؟

«ما ملت امام حسینیم.» این جمله که بارها از زبان قاسم سلیمانی و دیگر مسئولان جمهوری اسلامی تکرار و بازنشر شده، در واقع چکیده سیاستی است که از ابتدای انقلاب تاکنون دنبال شده است: فروکاستن هویت پرتنوع و چندفرهنگی جامعه ایران به هویتی واحد و ایدئولوژیک با محوریت تشیع دوازده‌امامی.

اما ایران سرزمینی است با تاریخی طولانی از همزیستی اقوام و آیین‌ها. کرد، بلوچ، ترک، ترکمن، عرب و فارس؛ مسلمان شیعه و سنی، زرتشتی، مسیحی، یهودی، بهائی و ایزدی، و همچنین ایرانیانی که خود را بی‌دین یا فارغ از هر تعلق مذهبی می‌دانند، همگی بخشی از پیکره اجتماعی ایران هستند. نادیده‌گرفتن این تنوع و تقلیل آن به «ملت امام حسین» تصویری ناقص و تحریف‌شده از جامعه ارائه می‌دهد.

پیامدهای این نگاه صرفاً نظری نیست؛ در عمل به شکل تبعیض‌های گسترده بروز کرده است. اقلیت‌های مذهبی و قومی در بسیاری از آزمون‌های استخدامی با محدودیت روبه‌رو می‌شوند، شهروندان بی‌دین یا دگراندیش از حقوق برابر برخوردار نیستند، فرصت‌های برابر برای دسترسی به مشاغل دولتی یا مناصب مدیریتی وجود ندارد، روایت‌های تاریخی و فرهنگی غیراکثریتی در کتاب‌های درسی حذف یا کم‌رنگ می‌شوند و در مشارکت‌های سیاسی و اجتماعی محدودیت‌های فراوان اعمال می‌گردد. چنین تبعیض‌هایی نه تنها انسجام ملی را تقویت نکرده، بلکه احساس طردشدگی و بی‌اعتمادی را میان گروه‌های مختلف گسترش داده است. تجربه تاریخی ایران، چه در قالب ناسیونالیسم افراطی پهلوی و چه در قرائت مذهبی امروز، نشان می‌دهد که یکسان‌سازی اجباری هویت‌ها همواره نتیجه‌ای معکوس داشته است.

با این حال باید پذیرفت که عاشورا و امام حسین برای بخشی از جامعه نمادهایی فرهنگی و عاطفی‌اند. اگر این سرمایه به جای ابزار انحصار، در کنار دیگر سنت‌ها و باورها ــ از مذهبی تا غیرمذهبی ــ به رسمیت شناخته شود، می‌تواند به عاملی وحدت‌بخش بدل گردد. مشکل آنجاست که حکومت آن را به نماد انحصاری مشروعیت سیاسی تقلیل داده و سایر هویت‌ها را به حاشیه رانده است.

وظیفه فعالان مدنی و اجتماعی روشن است: بازتعریف هویت ملی بر پایه اصل «ایران برای همه ایرانیان»، رفع تبعیض در آموزش، اشتغال و مشارکت اجتماعی، و تقویت روایت‌های چندفرهنگی و چندباوری در رسانه و آموزش. تنها در این صورت است که می‌توان به جامعه‌ای رسید که تنوع را سرمایه می‌داند، نه تهدید.
#ملت #امت #حکومت_ایدئولوژیک #گفتگو_توانا

@Dialogue1402