‌
حرم امام رضا، چه آرامشی!
آرامش عبادت در دینداران: ایمان یا تمرکز ذهن؟

پیام همراهان

تحقیقات نشان می‌دهد سکون و تمرکز ذهن، عامل اصلی تجربه آرامش در عبادت است، بدون اینکه تجربه معنوی یا ایمان نفی شود.
بسیاری از ما وقتی در اماکن مقدس حضور پیدا می‌کنیم یا نماز می‌خوانیم، حس آرامش و راحتی روانی را تجربه می‌کنیم. معمولاً این تجربه را به ایمان یا ارتباط با خدا مرتبط می‌دانیم. اما تحقیقات علمی نشان می‌دهد که بخش زیادی از این آرامش ممکن است ناشی از تمرکز ذهن و سکون روانی باشد، نه لزوماً تأثیر مستقیم ایمان یا عالم ماورایی.

در طول عبادت، توجه ما غالباً روی دعا، حرکات خاص یا تکرار جملات متمرکز می‌شود. همین تمرکز ذهن باعث کاهش افکار پراکنده، آرامش سیستم عصبی و کاهش استرس می‌شود. دکتر هربرت بنسون از دانشگاه هاروارد این حالت را «پاسخ آرامش» (Relaxation Response) نامید و نشان داد که این تجربه مشابه اثرات مدیتیشن و تمرینات ذهن‌آگاهی است.

فضای حرم امام رضا با نور ملایم و معماری زیبا، صداهای آرامش‌بخش دعا و زمزمه‌های جمعی، حضور افراد در سکوت و آرامش، و حرکات تکراری آیینی، محیطی فراهم می‌کند که ذهن به طور طبیعی متمرکز و آرام می‌شود. ترکیب نور، صدا، ریتم آیینی و حضور جمعی، پاسخ آرامش مغز را فعال کرده و حس راحتی و سکون روانی ایجاد می‌کند، حتی بدون توجه مستقیم به جنبه‌های ماورایی یا ایمان دینی.

مطالعات نوروساینس و روان‌شناسی نیز تأکید می‌کنند که حضور در محیط‌های آرام و مقدس و انجام عبادت‌های تکراری می‌تواند فعالیت سیستم عصبی پاراسمپاتیک را فعال کند و ضربان قلب و فشار خون را کاهش دهد. به این ترتیب، آرامش عبادت می‌تواند توضیحی روان‌شناختی و عصبی داشته باشد، بدون اینکه تجربه معنوی یا ایمان را نفی کند.

این نکته ما را به یک پرسش جذاب می‌رساند: آیا تمرینات مدیتیشن و ذهن‌آگاهی می‌توانند همان حس آرامش و سکون ذهنی را ایجاد کنند که در عبادت تجربه می‌کنیم؟ و از آنجا که ایمان دینی گاه می‌تواند تعصب برانگیزد یا مانعی برای همزیستی مسالمت‌آمیز شود، آیا استفاده از روش‌های غیر دینی برای دستیابی به آرامش می‌تواند گزینه‌ای عملی و سازگار با زندگی مدرن باشد؟

#عبادت #مدیتیشن #دین #اخلاق #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

دینداری و اسارت جاودانگی
چگونه میل به ماندن و جاودانگی می‌تواند آزادی انسان را محدود کند.

پیام همراهان

میل به جاودانگی، نیرویی بنیادین در انسان است که ریشه در اضطراب از مرگ دارد. وقتی انسان از محدودیت و فناپذیری خود آگاه می‌شود، به دنبال راه‌هایی برای «ماندن» می‌گردد. این میل طبیعی است، اما اگر غیرفعال یا غیرآگاهانه دنبال شود، می‌تواند آزادی واقعی را محدود کند. افراد گاهی در دینداری، گاهی در شهرت، ثروت، علم یا حتی فرزندآوری تلاش می‌کنند که نام و اثر خود را باقی بگذارند.

راه دیگری نیز وجود دارد: به جای اصرار بر جاودانگی، می‌توان تمرکز را روی مفید بودن و اثربخش بودن گذاشت. زندگی اصیل یعنی حضور کامل در لحظه، انجام کارهای ارزشمند و وفاداری به خود، بدون اینکه اضطراب ماندن در یادها زندگی را تحت تأثیر قرار دهد. وقتی ما مرده‌ایم، تفاوتی ندارد که از ما یادی شود یا نه؛ آنچه مهم است، کیفیت و اصالت زندگی ماست.

پروژهٔ جاودانگی می‌تواند در مسیرهایی غیر از دینداری نیز تحقق یابد. علم، فلسفه، هنر، خدمات اجتماعی و کارهای رایگان‌بخشانه همه راه‌هایی هستند که انسان می‌تواند تأثیر واقعی بگذارد، بدون گرفتار شدن در ایدئولوژی، خرافه یا شستشوی مغزی. اخلاقی زیستن، به ویژه یک اخلاق معنوی و سکولار، آزادی و معنا را همزمان با اثرگذاری فراهم می‌کند.

کسی که مرگ را پذیرفته و با اضطراب فناپذیری خود کنار آمده، دیگر نیازی به اصرار بر جاودانگی ندارد. او می‌تواند آزادانه، اصیل و اثرگذار زندگی کند. در پایان، یک پرسش تأمل‌برانگیز باقی می‌ماند:

اگر کسی با اضطراب مرگ کنار آمده و زندگی اصیل و آزادانه‌ای دارد، آیا هنوز به دین نیاز دارد؟

«فردا که ازین دیرِ فنا درگذریم
با هفت‌هزارسالگان سربه‌سریم»

#جاودانگی #دین #ایدئولوژی #آزادی #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

‌
"بی‌خدایی" به مثابه تهدید؛
خداناباوران در جمهوری اسلامی از چه حقوقی محروم هستند؟

پیام همراهان

در جمهوری اسلامی، خداناباوری نه تنها یک باور شخصی بلکه وضعیتی تهدیدآمیز برای نظم ایدئولوژیک و مشروعیت نظام تلقی می‌شود. ساختار قدرت در این نظام بر پایه پیوند میان حاکمیت سیاسی و مشروعیت دینی شکل گرفته است و هر ایده‌ای که این پیوند را زیر سؤال ببرد—از جمله خداناباوری علنی—به‌عنوان تهدید سیاسی و اجتماعی دیده می‌شود. در نتیجه، خداناباوران از حوزه‌های متعددی از حقوق فردی، مدنی و اجتماعی محروم می‌شوند.

♦️محرومیت‌های قضایی و حقوقی

خداناباوران در قوانین رسمی جایگاهی مشخص ندارند. قانون اساسی تنها اسلام و سه دین رسمی (زرتشتی، مسیحی و یهودی) را به رسمیت می‌شناسد. خروج از اسلام یا بی‌دینی علنی ممکن است با استناد به مفاهیم فقهی مانند ارتداد یا عناوین کیفری همچون «توهین به مقدسات» و «تبلیغ علیه نظام» پیگرد شود. اعتبار شهادت در دادگاه، حقوق مربوط به ازدواج، طلاق، حضانت و ارث نیز در مواردی می‌تواند برای خداناباوران محدود باشد.

♦️محرومیت‌های استخدامی و حرفه‌ای

بسیاری از مشاغل دولتی و پست‌های مدیریتی، ارتقای شغلی در نهادهای قضایی، آموزشی، نظامی و امنیتی، و حتی عضویت در هیئت علمی دانشگاه‌ها، مشروط به «اعتقاد و التزام عملی به اسلام» است. این محدودیت‌ها خداناباوران را مجبور به پنهان‌کاری یا محرومیت عملی از فرصت‌های شغلی و علمی می‌کند.

♦️محرومیت‌های مدنی و اجتماعی

خداناباوران حق تشکیل تشکل، فعالیت فرهنگی یا رسانه‌ای علنی ندارند. بیان بی‌خدایی در رسانه‌ها یا فضای عمومی ممکن است با سانسور، توقیف محتوا، محدودیت شغلی و حتی پیگرد امنیتی همراه باشد. در زندگی خصوصی نیز ممکن است با طرد خانوادگی، تهدید حضانت و فشار اجتماعی مواجه شوند.

♦️ریشه‌ها و پیامدها

این محرومیت‌ها ناشی از ترکیب سه عامل است: فقه رسمی، منطق ایدئولوژیک نظام و نگرانی‌های امنیتی. تهدید خداناباوری از دید جمهوری اسلامی نه صرفاً اعتقادی، بلکه یک خطر برای مشروعیت و انسجام اجتماعی است. در نتیجه، خداناباوران عملاً در موقعیتی قرار می‌گیرند که نه تنها حقوق برابر ندارند، بلکه مجبور به سکوت، پنهان‌کاری و پذیرش محدودیت‌های متعدد زندگی روزمره هستند.

این وضعیت نشان می‌دهد که «بی‌خدایی» در جمهوری اسلامی صرفاً یک باور شخصی نیست، بلکه یک چالش ساختاری برای حفظ نظم ایدئولوژیک و کنترل اجتماعی محسوب می‌شود.

#خداناباور #آتئیست #ناباورمند #فقه #اسلام #دین #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

آخور یا آخِر؟ مسئله مرجعیت شیعه!

جدایی‌راه قم و نجف در نسبت دین و دولت

پیام همراهان

توصیه اخیر آیت‌الله علی سیستانی مبنی بر پرهیز مؤمنان از اقتدا به امامان جماعتی که از دولت حقوق می‌گیرند، بار دیگر تفاوت نگرش دو حوزه بزرگ شیعه، قم و نجف، را برجسته کرده است. سیستانی این توصیه را نه از باب طعن به عدالت روحانیان حقوق‌بگیر، بلکه برای مصون نگه‌داشتن جایگاه دینی از هرگونه دخالت دولت، امروز یا فردا، طرح می‌کند. این نگاه ادامه سنتی است که در نجف بر استقلال نهادی و مالی روحانیت تأکید می‌کند؛ سنتی که تجربه دخالت دولت‌ها در امور دینی را خطری دائمی برای مرجعیت می‌داند.

در مقابل، ساختار روحانیت در ایران به دلایل تاریخی، فقهی و سیاسی با دولت گره خورده است. از عصر صفویه تا امروز، بسیاری از علما در ایران رابطه‌ای نزدیک با حکومت داشته‌اند و با استقرار جمهوری اسلامی این پیوند نهادمندتر شده است. بودجه سالانه برای امامان جماعت و جمعه، سازمان‌های دینی وابسته به دولت، و نقش سیاسی مکرر خطبه‌ها بر این رابطه مهر تأیید می‌زند. البته نباید این واقعیت پیچیده را به یکسان‌سازی فروکاست: در قم نیز طیف‌هایی وجود دارند که از حکومت فاصله گرفته یا منتقد آن‌اند. اما ساختار کلی حوزه قم با دستگاه سیاسی جمهوری اسلامی پیوندی ناگسستنی پیدا کرده است.

در نجف نیز نمی‌توان از «پرهیز مطلق از سیاست» سخن گفت. سیستانی در مقاطع حساس عراق، از سقوط صدام تا مقابله با داعش و بحران‌های سیاسی اخیر، نقش‌آفرینی داشته است. بااین‌حال، نوع سیاست‌ورزی نجف محتاطانه، غیرنهادی و اخلاق‌محور است؛ سیاست‌ورزی‌ای که برای حفظ فاصله با قدرت طراحی شده، نه برای ادغام شدن در آن.

همین تفاوت در «نوع نسبت با سیاست» است که توصیه اخیر سیستانی را مهم می‌کند. او یادآور می‌شود که رابطه مالی با دولت دیر یا زود استقلال دینی را تهدید می‌کند، حال آن‌که در ایران این رابطه به بخشی از ساختار رسمی روحانیت تبدیل شده است.

در نهایت، مسئله نه یک دوگانه قطعی میان قم و نجف، بلکه پرسشی بنیادی درباره آینده مرجعیت شیعه است:
آیا دین می‌تواند در کنار دولت بایستد و همچنان مستقل بماند، یا استقلال دینی تنها با فاصله‌گذاری سنجیده از قدرت حفظ می‌شود؟

#دین_حکومتی #حکومت_دینی #مرجعیت_شیعه #نجف #قم #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

دین، باید اخلاقی شود یا اخلاق، دینی؟
از اطاعت تا خودآیینی: مسیر اخلاقی شدن دین در فلسفه کانت

پیام همراهان

بحث کانت درباره نسبت دین و اخلاق نه تلاشی برای نفی دین است و نه طرح بدیلی برای معنویت‌گریزی؛ بلکه کوشش او برای تعیین جایگاه مناسب دین در چارچوب عقل عملی است. کانت معتقد بود که اخلاق با تکیه بر خودآیینی، عقلانیت و اصل کرامت انسانی بنیانی مستقل دارد؛ بنابراین نمی‌توان آن را مشتق یا وابسته به فرمان دینی دانست. اخلاق، اگر قرار باشد جهان‌شمول باشد، باید بر اصولی استوار شود که هر انسان عاقل بتواند آن‌ها را بدون اتکا به مرجع بیرونی بپذیرد. از این‌رو، کانت هشدار می‌دهد که دینی کردن اخلاق ممکن است آن را به اطاعت‌پذیری، جزم‌اندیشی یا وابستگی به اقتدار بیرونی تقلیل دهد.
اما این استقلال اخلاق به معنای بی‌نیازی کامل از دین نیست. کانت به‌روشنی نشان می‌دهد که دین، در صورتی که «اخلاقی شود»، می‌تواند نقشی مهم در تقویت انگیزش اخلاقی و فراهم کردن افقی معنوی برای تلاش انسان ایفا کند. دینِ اخلاقی دینی است که اصول خود را با قانون اخلاق هماهنگ می‌سازد، نه آنکه اخلاق را تابع مناسک، هویت‌های خاص یا ادعاهای انحصارگرایانه کند. در این معنا، دین نه رقیب اخلاق که «پشتیبان» آن است؛ اما تنها در صورتی که از صورت‌بندی‌های اقتدارگرایانه و فرقه‌ای فاصله گیرد.
کانت به‌جای آنکه دین را منبع فرمان‌های اخلاقی بداند، آن را نوعی پشتوانه معنوی و منبع امید می‌داند که نشان می‌دهد کوشش اخلاقی انسان بیهوده نیست و جهان می‌تواند با عدالت و معنا سازگار باشد. آموزه‌هایی مانند پیش‌فرض وجود خدا، جاودانگی نفس یا عدالت نهایی، در نظر او فرضیات عملی‌اند؛ نه گزاره‌هایی تجربی یا الزاماً فرقه‌ای. این آموزه‌ها زمانی ارزشمندند که به رشد خودآیینی، مسئولیت اخلاقی و انسان‌دوستی کمک کنند. اگر دینی به تعصب، تبعیض یا نفی تکثر بینجامد، از دید کانت صورتِ نادرست—و حتی غیرضروری—دین است.
متأسفانه در برخی نظام‌های دینی معاصر، از جمله جمهوری اسلامی ایران، استقلال اخلاق از دین به رسمیت شناخته نمی‌شود و پیام تلویحی این گفتمان آن است که کسی که دیندار نیست، اخلاقی هم نیست. بسیاری از نظریه‌پردازان اسلام‌گرا، از جمله مرتضی مطهری که از بنیان‌گذاران فکری جمهوری اسلامی به شمار می‌رود، اخلاق را بدون مرجع دینی ناممکن می‌دانند. چنین استبداد دینی، دقیقاً خلاف مسیر کانتی است: اخلاق را از خودآیینی و عقل مستقل تهی می‌کند و اطاعت دینی را جایگزین وجدان و کرامت انسانی می‌سازد.
به‌این‌ترتیب، پرسش «دین باید اخلاقی شود یا اخلاق دینی؟» با رویکرد کانت پاسخی روشن می‌یابد: اخلاق، مستقل و اصل است؛ دین، اگر بخواهد معنادار و رهایی‌بخش باشد، باید با این اخلاق آزادانه و جهان‌شمول سازگار گردد.


#دین #اخلاق #کانت #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

گسست نسلی و دین‌گریزی
در سایه دین حکومتی


پیام همراهان

در جامعه‌ای سنتی و سیاست‌زده مانند ایران، گسست نسلی و دین‌گریزی نتیجه فرآیندی طولانی و عمیق است؛ فرآیندی که از دل پیوند ناهمگون دین حکومتی، سنت فرهنگی و قدرت سیاسی سر برآورده است.

هنگامی‌که دین در جایگاه ابزار مشروعیت سیاسی قرار می‌گیرد، اعتماد عمومی به‌تدریج فرسوده می‌شود و نسل‌های جوان‌تر دین رسمی را نه معنویت، بلکه ساختار کنترل و اجبار می‌بینند.

در چنین فضایی، رفتار و ناکارآمدی حکومت به نام دین ثبت می‌شود و این وضع، فاصله افراد با باورهای رسمی را افزایش می‌دهد.

در کنار این مساله، جامعه همچنان ریشه در سنت دارد اما نسل جدید با جهان مدرن و شبکه‌های جهانی پرورش یافته است.

این نسل پرسش‌گر و آگاه است و در برابر روایت‌های تک‌صدایی و ایدئولوژیک مقاومت می‌کند.

همین تفاوت تجربه و جهان‌بینی میان نسل‌ها، شکاف ارزشی و فرهنگی را عمیق‌تر می‌سازد.

از سوی دیگر، سیاست‌زدگی مفرط باعث شده همه چیز حتی ایمان شخصی رنگ و بوی سیاسی بگیرد.

آمیختگی دین و قدرت، دین را از حوزه خصوصی بیرون کشیده و آن را به ابزاری برای قانون‌گذاری، نظارت و سرکوب تبدیل کرده است؛ نتیجه اینکه دین از پناهگاه معنوی به مساله‌ای مناقشه‌برانگیز بدل می‌شود.

با این‌حال دین‌گریزی در ایران الزاما به معنای بی‌دینی نیست؛ اغلب نوعی اعتراض مدنی، فاصله‌گیری از دین رسمی، یا جست‌وجوی معنویت شخصی خارج از چهارچوب حکومتی است.

به‌این‌ترتیب، هرچه ساختار قدرت بیشتر بر نسخه خودساخنه و رسمی دین تاکید کند، جامعه بیشتر به‌سوی معنویت فردی و دین‌گریزی اجتماعی حرکت می‌کند.

این روند نشان می‌دهد که گسست نسلی و دین‌گریزی نه پدیده‌هایی مقطعی، بلکه نشانه‌هایی از دگرگونی عمیق در فهم دین و هویت در جامعه‌ای تحت سلطه دین حکومتی است.

#دین_گریزی #گسست_نسلی #دین_حکومتی #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

‌
ورق بزنید

۲۰ دسامبر زادروز عزیز نسین، نویسنده‌ای جسور و دین‌ناباور از ترکیه است که با طنز تلخ خود، رنج‌ها و نابرابری‌های جامعه را به چالش کشید.

او با قلمی آزاداندیش و نگاهی انتقادی، مرزهای سنت و عقیده را درنوردید و یادگاری ماندگار از مبارزه برای آزادی و عدالت بر جای گذاشت.

یادش گرامی باد.

مطالعه بیشتر در مورد او در سایت توانا
https://tavaana.org/aziz_nesin/

#عزیز_نسین #خداناباور #دین_ناباور #طنز #aziznesin #گفتگو_توانا


@Dialogue1402