آموزشکده توانا

جایگاه دین در اندیشهٔ معاصر

✍🏽 بینش نوروزی

در جهان امروز، دین دیگر در مرکز گفت‌وگوهای فلسفی و علمی قرار ندارد، اما سایه‌اش هنوز بر بسیاری از ساختارهای قدرت، هویت و روان انسانی گسترده است. پرسش از جایگاه دین، نه فقط پرسشی درباره خدا، بلکه پرسشی‌ست درباره معنا، آزادی و حقیقت.

از پناه تا ابزار؛ دین چه بوده و چه شده؟

دین برای قرن‌ها پناهی بوده در برابر رنج، جهل و ترس. در دوران پیشامدرن، دین تنها زبان ممکن برای سخن گفتن از اخلاق، هستی و نظم جهان بود. اما از روشنگری به این سو، جایگاه دین تغییر کرد؛ دیگر نه چونان حقیقتی آسمانی، بلکه به‌مثابه پدیده‌ای تاریخی و ذهنی مورد بازنگری قرار گرفت.

کارل مارکس دین را «آه موجود رنج‌کشیده» و در عین حال «افیون توده‌ها» نامید؛ یعنی هم تسکین است، هم فریب.

فروید، آن را نیاز کودک‌وار بشر به پدر آسمانی دانست؛ نه حقیقت، بلکه توهمی که احساس امنیت می‌دهد.

نیچه با جملهٔ «خدا مرده است»، مرگ اقتدار دین را اعلام کرد؛ نه به معنای انکار، بلکه پایان دوران مرجعیت آن.

علم و دین: شکاف پرناشدنی

با ظهور علم مدرن، دین از جایگاه تبیین‌کنندهٔ هستی به حاشیه رانده شد. بسیاری از دانشمندان معاصر، دین را نه‌فقط بی‌نیاز، بلکه مانع رشد علمی و فکری می‌دانند.

استیون هاوکینگ صراحتاً نوشت: «جهان برای آغاز خود نیازی به خدا ندارد.»

ریچارد داوکینز دین را «توهمی موروثی» می‌داند که بیشتر از آنکه آرامش بیاورد، جهل، تعصب و خشونت به بار می‌آورد.

کارل سیگن علم را جایگزین سالم‌تری برای دین می‌دانست؛ چرا که هم شگفتی می‌آفریند، هم انسان را وادار به کاوش می‌کند، نه اطاعت.

اخلاق بدون دین ممکن است؟

یکی از ادعاهای همیشگی نهادهای دینی آن است که بدون دین، اخلاق فرو می‌پاشد. اما تجربهٔ جهان امروز و نظر فیلسوفان معاصر، خلاف این را نشان می‌دهد:

برتراند راسل می‌نویسد که اخلاق انسانی، حاصل همدلی و عقل است، نه ایمان و وحی.

سم هریس در کتاب چشم‌انداز اخلاقی نشان می‌دهد که می‌توان بر پایه‌ی علم و تجربه انسانی، نظامی اخلاقی ساخت بی‌نیاز از دین.

تجربهٔ کشورهای سکولار نشان می‌دهد که بدون دین رسمی، می‌توان به عدالت، رفاه و همبستگی انسانی رسید، بهتر از جوامعی که دین در قانون و دولت دخیل است.

دین، قدرت، و خشونت

دین در بسیاری از جوامع، نه فقط امری شخصی یا اخلاقی، بلکه ابزاری سیاسی برای سرکوب، تبعیض و سلطه بوده است.
در ایران، تجربه‌ی جمهوری اسلامی به‌روشنی نشان می‌دهد چگونه دین رسمی می‌تواند به ابزار سرکوب مردم، توجیه خشونت، سرکوب زنان و جلوگیری از آگاهی بدل شود.
در عربستان سعودی، دین در خدمت پادشاهی مطلقه است.
در اسرائیل، روایت‌های دینی پایه‌ی اشغال و تبعیض‌اند.
و در آمریکا، مسیحیت بنیادگرا با نژادپرستی، سرمایه‌داری بی‌رحم و سیاست جنگ‌طلبانه پیوند خورده است.

فیلسوفان معاصر، به‌ویژه میشل فوکو و اسلاوی ژیژک، دین را جزئی از شبکهٔ قدرت و ایدئولوژی می‌دانند؛ دین نه فقط برای تسکین، بلکه برای فرمانبردار ساختن انسان به کار می‌رود.

نتیجه: بازاندیشی

دین در اندیشهٔ معاصر، نه حقیقتی ازلی‌ست و نه مرجعی اخلاقی؛ بلکه پدیده‌ای‌ست تاریخی که باید آن را فهمید، نقد کرد و از سلطه‌اش رها شد.
دین اگر باقی بماند، فقط در حریم فردی و معنوی‌ست، نه در جایگاه قانون، آموزش، یا قدرت سیاسی.
جامعه‌ای انسانی‌تر، آزادتر و آگاه‌تر، تنها زمانی ممکن است که دین از مسند قدرت و مرجعیت عمومی کنار رود، و گفت‌وگوی عقلانی، علم، و کرامت انسانی جای آن را بگیرد.

دیدگاه نویسنده:

نقد دینداری نباید با خداناباوری تحمیلی یا انکار عظمت هستی یکی انگاشته شود.
پرسش از دین، نفی حقیقت یا زیبایی نیست؛
بلکه کوششی‌ست برای رهایی از واسطه‌های قدرت
و بازگشت به تجربه‌ای زنده، آزاد و صمیمی از معنا، تجربه‌ای که می‌تواند بی‌واسطه از هستی، عشق، و روشنایی سرچشمه بگیرد.

رشد و تعالی انسان و جامعه، دیگر نه در چهارچوب‌ها و قوانین دینی،
بلکه در بالا رفتن آگاهی، تجربه‌زیسته، گفت‌وگو، همدلی و همبستگی‌ست؛
عناصری که در ژرفای خود، از نوری واحد تغذیه می‌کنند.

برگرفته از کانال تلگرام نویسنده
https://t.me/BineshNowruzi

#دین #اخلاق #اندیشه #فلسفه #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

👌15❤4

2.34K views12:34